Περιγραφή θέματος

  • Γενικά

    Εισαγωγή στην Ανθρωπολογία της Τέχνης

    Διδάσκων: Καθηγητής Χρήστος Α. Δερμεντζόπουλος

                      

    • Περιγραφή μαθήματος

      Eισαγωγή στις βασικές έννοιες της ανθρωπολογίας της τέχνης. Συνθήκες γέννησης της τέχνης και υλικοί όροι παραγωγής του έργου τέχνης στις πρωτόγονες και παραδοσιακές κοινωνίες. Aντιπαραβολή με τη λειτουργία του καλλιτέχνη και του έργου τέχνης στις κατοπινές κοινωνίες: δουλοκτησία, φεουδαρχία, ασιατικός τρόπος παραγωγής, καπιταλισμός.

      H αισθητική εξετάζει το φαινόμενο της τέχνης στη σχετική αυτονομία του και στην ιδιαιτερότητά του, επικεντρώνοντας κυρίως στο καλλιτεχνικό έργο. Aσχολείται, δηλαδή, με την ταξινόμηση και τη διάκριση των τεχνών, με τις αισθητικές κατηγορίες, με τους κανόνες σύνταξης του καλλιτεχνικού έργου, με την ιστορία της τέχνης, κ.τ.τ. H ανθρωπολογία, από την άλλη πλευρά, εξετάζει την τέχνη ως μέρος της κοινωνικής ζωής και όχι έξω από αυτήν. Aπό την εξωτερική πλευρά, την αντικρίζει στις δομικές σχέσεις που έχει με τα άλλα κοινωνικά φαινόμενα στο συνολικό σύστημα της κουλτούρας (οικονομία, πολιτική, εκπαίδευση), στις διαμεσολαβήσεις και στην ιδιαίτερη λειτουργία που εκτελεί. Aπό την εσωτερική πλευρά, ερευνά την αμοιβαία συγκρότηση που παρουσιάζουν τα διάφορα μέρη που τη συνθέτουν (κριτική, μουσεία, θεσμοί), την αλληλεξάρτηση που διαμορφώνουν (π.χ. οι σχέσεις της έβδομης τέχνης με τις άλλες τέχνες), τις αντιφάσεις που εκδηλώνουν, καθώς επίσης και το ολικό φάσμα της παραγωγής και κατανάλωσης των προϊόντων της. Eνώ για την αισθητική οι καλλιτεχνικές αξίες είναι οικουμενικές, για την ανθρωπολογία οι αξίες αυτές, άρα και η μορφή και ο ρόλος της τέχνης, βρίσκονται σε συνάρτηση με τις πολιτισμικές και ιστορικές συνθήκες, ώστε ερμηνεύεται σε συσχέτιση με αυτές. Eπειδή οι αξίες, όπως και οι θεωρίες της αισθητικής, ανήκουν στα ιδεολογικά-συμβολικά συστήματα της κουλτούρας και επειδή τα συστήματα αυτά αποτελούν αντικείμενο της ανθρωπολογίας, προκύπτει ότι και η ίδια η αισθητική συνιστά αντικείμενο της ανθρωπολογίας. Με κριτήριο την ανθρωπολογική οπτική εξετάζεται η σχέση της τέχνης με την κοινωνική ζωή σε διάφορες παραδοσιακές κοινωνίες, ο ρόλος της τέχνης στην οπτική επικοινωνία και στην ομοιοστασία των κοινοτήτων και, τέλος, η δημιουργικότητα του καλλιτέχνη και η λειτουργία του στις κοινωνίες.

    • Μαθησιακοί στόχοι

      • Oι φοιτητές κατανοούν τις έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες
      • Γνωρίζουν το περιεχόμενο των εννοιών κουλτούρα και πολιτισμός
      • Συγκρίνουν τις χρήσεις των εννοιών κουλτούρα και πολιτισμός σε κάθε διαφορετικό εθνικό χώρο
      • Αντιλαμβάνονται τις διαφορές και τις ομοιότητες μεταξύ των εννοιών κουλτούρα και πολιτισμός
      • Εκτιμούν τη σημερινή οριοθέτηση των εννοιών και εφαρμόζουν τις διακρίσεις των επιθετικών προσδιορισμών πολιτισμικός και πολιτιστικός στο ιστορικό πλαίσιο
      • Γνωρίζουν το περιεχόμενο της έννοιας της τέχνης και τις ποικίλες νοηματοδοτήσεις της
      • Συγκρίνoυν διαφορετικές μορφές έκφρασης της τέχνης και σημειώνουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των εκφράσεων αυτών
      • Γνωρίζουν την έννοια της τέχνης στη σύγχρονη εποχή
      • Προσδιορίζουν τις συνθήκες γέννησης και δημιουργίας του πεδίου της τέχνης
      • Κατανοούν τις ιδιαιτερότητες του πεδίου της τέχνης καθώς και των πολιτισμικών αγαθών που παράγονται εντός του πεδίου αυτού
      • Κατανοούν το διαχωρισμό μεταξύ μαζικής και δημοφιλούς κουλτούρας
      • Αναλύουν τις βασικές παραμέτρους του διαχωρισμού αυτού καθώς και τις συνέπειές του στο πολιτισμικό γίγνεσθαι
      • Γνωρίζουν τις οριοθετήσεις των εννοιών υψηλή τέχνη και μαζική κουλτούρα
      • Κατανοούν τις παραμέτρους που καθορίζουν εντός του ιστορικού, κάθε φορά, πλαισίου τον κόσμο της τέχνης και τους σχετικούς διαχωρισμούς.

    • Λέξεις κλειδιά

      Kοινωνική και Πολιτισμική Ανθρωπολογία, Πολιτισμικές Σπουδές, Κουλτούρα, Πολιτισμός, Ταυτότητα, Τέχνη, Προϊστορική Τέχνη, Πρωτόγονη Τέχνη, Σύγχρονη Τέχνη.

  • 1. Οι έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    Κατανόηση του περιεχομένου των εννοιών του πολιτισμού και της κουλτούρας στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες.

    Πώς συνδέονται μεταξύ τους; Ποιες οι διαφορές και οι ομοιότητές τους;

    Πώς σημασιοδοτούνται στην ελληνική επιστημονική ορολογία;

    Λέξεις κλειδιά: Πολιτισμός, κουλτούρα.

  • 2. Πολιτισμικές σπουδές (Cultural Studies) και ανθρωπιστικές επιστήμες

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: 

    Ποιες είναι οι ονομαζόμενες πολιτισμικές σπουδές (Cultural Studies); Ποια η σχέση τους με τις υπόλοιπες ανθρωπιστικές σπουδές;

    Γιατί οι πολιτισμικές σπουδές είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον διεπιστημονικό πεδίο μελέτης της ανθρώπινης κοινωνίας;

    Λέξεις κλειδιά:  Πολιτισμικές σπουδές, κοινωνιολογία, ανθρωπολογία, ιστορία, ψυχολογία.

  • 3. Κουλτούρα, πολιτισμός και εθνική ταυτότητα

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: 

    Η χρήση των εννοιών κουλτούρα και πολιτισμός σε κάθε διαφορετικό εθνικό χώρο. Υπάρχουν πληθυσμοί που δεν έχουν στο λεξιλόγιό τους την έννοια κουλτούρα;

    Εάν ναι, πρόκειται για πληθυσμούς χωρίς κουλτούρα ή/και πολιτισμό; Ποια είναι η σχέση των εννοιών αυτών με την εθνική και συλλογική ταυτότητα;

    Λέξεις κλειδιά:  Εθνική ταυτότητα, συλλογική ταυτότητα.

  • 4. Η έννοια της Τέχνης

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: 

    Τι σημαίνει τέχνη; Πώς νοηματοδοτείται σήμερα; Ποιο περιεχόμενο είχε άλλοτε;

    Υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός της τέχνης;

    Γιατί έχει μέγιστη σημασία το ιστορικό πλαίσιο ορισμού της έννοιας τέχνη;

    Λέξεις κλειδιά:  Τέχνη.

  • 5. Τέχνη και Κουλτούρα

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: 

    Η σχέση της τέχνης με την κουλτούρα σε κάθε κοινωνία.Το ιστορικό πλαίσιο δημιουργίας των διαφόρων μορφών τέχνης.

    Οι νοηματοδοτήσεις της κάθε μορφής "τέχνης" σε σχέση με το ιστορικό πλαίσιο και την κουλτούρα κάθε πληθυσμού.

    Λέξεις κλειδιά:  Τέχνη, κουλτούρα, πολιτισμός.

  • 6. Πρωτόγονη και προϊστορική τέχνη

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: 

    Τι είναι η πρωτόγονη τέχνη και τι η προϊστορική; Πού διαφέρουν;

    Ανάλυση και ερμηνεία των μορφών προϊστορικής και πρωτόγονης τέχνης.

    Ήταν τέχνη η προϊστορική τέχνη; Με ποια κριτήρια προσδιορίστηκε η αποκαλούμενη πρωτόγονη τέχνη;

    Λέξεις κλειδιά:  Προϊστορική τέχνη, πρωτόγονη τέχνη.

  • 7. Σύγχρονη τέχνη

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: 

    Πώς ορίζουμε τη σύγχρονη τέχνη;

    Πώς προσδιορίζει η ανθρωπολογία τη σύγχρονη τέχνη.

    Οι βασικές θεωρητικές σχολές και η σχέση της σύγχρονης ανθρωπολογίας με τη σύγχρονη τέχνη.

    Λέξεις κλειδιά:  Σύγχρονη τέχνη.

  • 8. Υψηλή και μαζική τέχνη

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: 

    Τι είναι η υψηλή και τι η χαμηλή ή μαζική τέχνη;

    Πώς προκύπτουν ιστορικά οι χωρικοί αξιολογικοί καθορισμοί;

    Ποιοι ιστορικοί λόγοι επέβαλλαν τους διαχωρισμούς αυτούς;

    Λέξεις κλειδιά:  Υψηλή τέχνη, μαζική τέχνη, θέαμα.

  • 9. Μαζική και δημοφιλής κουλτούρα

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: 

    Τι είναι η αποκαλούμενη δημοφιλής τέχνη και κουλτούρα; (popular culture);

    Πώς ορίζεται σήμερα η δημοφιλής τέχνη;

    Ποιες οι σημασιολογικές διαφορές της με την παλαιότερη ονομασία της ως μαζική τέχνη και κουλτούρα;

    Λέξεις κλειδιά:  Μαζική κουλτούρα, μαζική τέχνη, δημοφιλής κουλτούρα.

  • 10. Κόσμος της τέχνης

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: 

    Περιγραφή του ονομαζόμενου κόσμου της τέχνης ή πεδίου της τέχνης στον σύγχρονο κόσμο.

    Το πεδίο της τέχνης κατά Μπουρντιέ. Ο κόσμος της τέχνης κατά Ντάντο.

    Λέξεις κλειδιά: Κόσμος της τέχνης, πεδίο της τέχνης, διάκριση.

  • ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

      Προτεινόμενα συγγράμματα

    Επιπλέον συνιστώμενη βιβλιογραφία και υλικό προς μελέτη

    Διαδικτυακές Πηγές

     

    ·  Cultural Theory: The Concept of Culture in Modernity  (
    )

    ·  Cultural Theory: British Cultural Studies (
    ) 

    ·  Jacques Derrida and Raymond Williams (1/2) (
    )

    ·  Jacques Derrida and Raymond Williams (2/2) (
    )

    ·  Edward Said Lecture / The Myth of the Clash of Civilzations (
    )

    ·  Terry Eagleton in conversation with Roger Scruton (
    )

    ·  Stuart Hall: Cultural Studies and Marxism (
     
    )

    ·  Bourdieu - Présentation de « La Distinction » (1979) (
    )

    ·  What is Art? debate at Turner Contemporary (
    )

     Συμπληρωματική Βιβλιογραφία

     Adorno, Lowenthal, Marcuse, Horkheimer, Tέχνη και Mαζική Kουλτούρα, Ύψιλον, Aθήνα 1984.

    ·  Augé, Marc, Για μια ανθρωπολογία των σύγχρονων κόσμων, Aλεξάνδρεια, Aθήνα 1999.

    ·  Benjamin, Walter, Δοκίμια για την τέχνη, Kάλβος, Aθήνα 1978.

    ·  Δαμιανάκος, Σ, Kοινωνιολογία του ρεμπέτικου, Πλέθρον, Aθήνα 2001.

    ·  Δημητρίου Σωτήρης, «Tο πεδίο ορισμών της κουλτούρας στην ανθρωπολογία», στο, «Kουλτούρα και Aντιστάσεις», αφιέρωμα, Oυτοπία 43, Iανουάριος / Φεβρουάριος, (επιμέλεια: X. Δερμεντζόπουλος / Σ. Σταυρίδης), 2001.

    ·  Eagleton, T., H έννοια της κουλτούρας, Πόλις, Aθήνα 2003.

    ·  Eco U., 1988, O υπεράνθρωπος των μαζών, Γνώση, Aθήνα.

    ·  Elias, N., H εξέλιξη του Πολιτισμού, τομ. A’ και B’, Nεφέλη, Aθήνα 1997.

    ·  Graburn N., (ed.), Ethnic and Tourist Arts, Cultural expressions from the fourth world, University of California Press, 1976.

    ·  Gramsci, A., 1981, Λογοτεχνία και εθνική ζωή, Στοχαστής, Aθήνα.

    ·  Handjinikolaou, Nikos, Histoire de l’ art et lutte des classes, Maspero, Paris 1978.

    ·  Keesing Roger, Cultural Anthropology, Holt, Rinehart & Winston, New York 1981.

    ·  Mackenzie John M., Orientalism: History, Theory and the Arts, Manchester 1995.

    ·  Nelson C. / Grossberg L, (ed.), Marxism and the Interpretation of Culture, Macmillan education, 1988.

    ·  Said, Edward, Oριενταλισμός, Nεφέλη, Aθήνα 1996.

    contemporaines, Presses du CNRS, Paris 1988.

    ·  Storey, John, (ed), 1998, Cultural Theory and Popular Culture: A Reader, Prentice Hall, 2nd edition, Essex.

    ·  Thomas Nicholas, Possessions: Indigenous Art and Colonial Culture, London 1979.

    ·  Williams R., 1994, Koυλτούρα και ιστορία, Γνώση, Aθήνα.

    ·  Wolff J., Aesthetics and the Sociology of Art, Unwin, London 1983.