Topic outline

  • General

    Ιστοριογραφία - Ηρόδοτος

    Διδάσκουσα: Αναπλ. Καθ. Γερασιμούλα Σ. Ζωγράφου

    • Περιγραφή μαθήματος

      Εισαγωγή στην αρχαία ιστοριογραφία, εισαγωγή στο συγγραφέα και το έργο του: βίος και έργο ιστορικό· πολιτικό, κοινωνικό υπόβαθρο, οφειλές στην προηγούμενη λογοτεχνία, σχέση με σύγχρονα πνευματικά ρεύματα στάση του συγγραφέα απέναντι στη θρησκεία και το μύθο, μέθοδος, γλώσσα, ύφος. Μελετώνται, σχολιάζονται και αναλύονται, με τρόπο που να αναδεικνύονται οι ιδέες του κειμένου, τα χωρία που εμπεριέχονται στην ύλη.

    • Μαθησιακοί στόχοι μαθήματος

      Στόχος του μαθήματος είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές με τη γλώσσα της Ἱστορίης, την ιωνική, ώστε να κατανοούν το έργο από το πρωτότυπο· να μελετηθεί και να αναδειχθεί η διττή φύση του Ηροδότου: ως ιστορικού με έμφαση στη μέθοδό του, ως λογοτέχνη με έμφαση στις επιδράσεις από την προηγούμενη και τη σύγχρονή του λογοτεχνία, αλλά και στην αφηγηματική του τεχνική. Στους στόχους του μαθήματος ανήκει και η ανίχνευση της πρωτο-ρητορικής με δείγματα ρητορείας από την Ἱστορίην, που παραπέμπουν σε επιδεικτική ρητορική (ιπποκρατικούς, σοφιστές).

    • Λέξεις κλειδιά

      ἱστορίη, παρενθήκες και προσθήκες, νουβέλλες, ανέκδοτα, γεωγραφία, εθνογραφία, ὄψις, γνώμη, ἱστορίη, ἀκοή, κύκλος των ἀνθρωπηίων πρηγμάτων, θεῖον φθονερόν, ὕβρις, ανατροπή της τύχης.

    • Εξεταστέα ύλη

  • Μάθημα 1ο και 2ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

    1. Γέννηση της ιστοριογραφίας: επικές και λυρικές καταβολές (παραδόσεις· Ρεγκάκος, Επινοώντας το παρελθόν, σσ. 21-23).

    2. Σημασία και περιεχόμενο της ἱστορίης, ιωνική πεζογραφία, Ίωνες λογογράφοι  (παραδόσεις· Α. Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας (μετ. Α.Γ. Τσοπανάκης), Θεσσαλονίκη 51981, σσ. 320-324∙ Μαρωνίτης, Ηρόδοτος, σσ. 22-30).

    3. Βίος Ηροδότου: γέννηση, ταξίδια και επίδρασή τους στο έργο του, θάνατος (παραδόσεις· P.E. Easterling-B.M.W. Knox, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας (μετ. Ν. Κονομή, Χρ. Κριμπά, Μ. Κονομή), Αθήνα 21994, σσ. 566-570 ή Ρεγκάκος, Επινοώντας το παρελθόν, σσ. 53-62).

    4. Έργο Ηροδότου: περιεχόμενο, συστατικά στοιχεία (ιστορική αφήγηση, παρενθήκες και προσθήκες, εθνογραφικές και γεωγραφικές προσθήκες, νουβέλες και ανέκδοτα), το θέμα της σύνθεσης του έργου ή ‘ηροδότειο’ ζήτημα (παραδόσεις· Μαρωνίτης, Ηρόδοτος, σσ. 72-88· ειδικά για νουβέλες και ανέκδοτα βλ. Μαρωνίτης, Επτά νουβέλες, σσ. 11-14· για το ‘ηροδότειο ζήτημα’ βλ. Ρεγκάκος, Επινοώντας το παρελθόν, σσ.  62-71). Πηγές της Ἱστορίης: γραπτές και προφορικές πηγές, Ηρόδοτος και προφορικότητα (παραδόσεις· Ρεγκάκος, Επινοώντας το παρελθόν, σσ. 71-74). O Hρόδοτος ως ιστορικός (παραδόσεις∙ Μαρωνίτης, Ηρόδοτος, σσ. 110-115). Αξιοπιστία Ηροδότου (Μαρκιανός, Η διδασκαλία των Ιστοριών, σσ. 111-115).

    Αρχή και εξέλιξη της ιστοριογραφίας: από τους λογογράφους στον Θουκυδίδη. Συγκριτική μελέτη κειμένων από Εκαταίο, Ηρόδοτο και Θουκυδίδη (παραδόσεις∙ Μαρωνίτης, Ηρόδοτος, σσ. 40-42∙ K. Raaflaub, «Φιλοσοφία, επιστήμη, πολιτική: ο Ηρόδοτος και οι πνευματικές τάσεις της εποχής του» στο Bakker-de Jong-van Wees, (εκδ.), Εγχειρίδιο ηροδότειων σπουδών (μετ. Κ. Δημοπούλου), σσ. 153-158.

    Λέξεις κλειδιά: Θουκυδίδης, Εκαταίος, Ηρόδοτος, φιλοσοφία, επιστήμη, πολιτική.

  • Μάθημα 3ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΚΕΙΜΕΝΟ: Προοίμιο (κεφ.1.1-5)

    Μετάφραση, σχολιασμός και ανάλυση από άποψη δομής, περιεχομένου, ηροδότειας μεθόδου (ορθολογισμός, τεκμηρίωση) και ύφους (πλάγιος παρεμφατικός λόγος)∙ ανάδειξη των ρητορικών στοιχείων και ηροδότειων αντιλήψεων ((παραδόσεις∙ Γ. Ζωγράφου, «Αντιθετικές εκδοχές στον Ηρόδοτο», σσ.215-225∙ Bakker, «Η ανάδειξη της Ιστορίας: Ηροδότου Ἱστορίης ἀπόδεξις» στο Εγχειρίδιο ηροδότειων σπουδών, σσ. 27-33)∙  Μαρωνίτης, Ηρόδοτος, σσ. 130-132 (για πλάγιο απαρεμφατικό λόγο)∙ Μαρκιανός, Η διδασκαλία  των Ιστοριών, σσ. 35-38 (για βασικές ερμηνευτικές αρχές και αντιλήψεις του Ηροδότου: ορθολογισμός, κυκλική πορεία της ιστορίας∙ Κωνσταντινόπουλος, σσ. 47-52 ή Περυσινάκης, Η έννοια του πλούτου, σσ. 176-179, ή  Ρεγκάκος, Επινοώντας το παρελθόν, σσ. 75-76 (για μέθοδο)).

    Λέξεις κλειδιά: Μετάφραση, σχολιασμός, ανάλυση.

  • Μάθημα 4ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΚΕΙΜΕΝΟ: Η νουβέλα Γύγη-Κανδαύλη (κεφ. 1.8-12)

    Μετάφραση, σχολιασμός και ανάλυση από άποψη περιεχομένου, δομής και αφηγηματικής τεχνικής, όπου αναδεικνύονται τα ηροδότεια αφηγηματικά μέσα: επανάληψη ((ως δομικό στοιχείο, ως αφηγηματικό τέχνασμα (κυκλική σύνθεση ή ring composition), ως μέσο για τη σκιαγράφηση χαρακτήρων)), δραματοποίηση της αφήγησης (παραδόσεις· Μαρκιανός, Η διδασκαλία των Ιστοριών, σσ. 92-95)∙ ανάδειξη των νουβελαίων χαρακτηριστικών-επίδρασης από τραγωδία (παραδόσεις· Μαρωνίτης, Επτά νουβέλες,  σσ. 157-163). Ακόμα, η εκδίκηση στον Ηρόδοτο (παραδόσεις)∙ η θεοκρατική αντίληψη (παραδόσεις∙ Ρεγκάκος, Επινοώντας το παρελθόν, σσ. 133-137 ή Ερμηνευτικό Υπόμνημα των Asheri-Lloyd, μετ. Δ. Σκουρέλλος, σσ. 43-47).

    Λέξεις κλειδιά: Μετάφραση, σχολιασμός, ανάλυση, αφηγηματική τεχνική, ηροδότεια αφηγηματικά μέσα.

  • Μάθημα 5ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΚΕΙΜΕΝΟ: Το ανέκδοτο για τον Αρίωνα (κεφ. 1.23-24)

    Μετάφραση και σχολιασμός από άποψη περιεχομένου. Χρήσιμο για την ανάλυση το άρθρο του Σκιαδά «Το ‘Δίλημμα’ του Αρίωνος». Ανάδειξη του ευτράπελου χαρακτήρα του και των προβληματισμών αναφορικά με  τη σκοπιμότητα της παράθεσης και τη λειτουργία του στην Ἱστορίην (άρθρο του Hooker, “Arion and the Dolphin”:  μετάφραση, διασκευή,  Γ. Ζωγράφου).

    Λέξεις κλειδιά: Μετάφραση, σχολιασμός, ανάλυση, «Το ‘Δίλημμα’ του Αρίωνος», Ἱστορίην.

  • Μάθημα 6ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΚΕΙΜΕΝΟ: Ο διάλογος Κροίσου-Σόλωνα: λόγος περί ευτυχίας (κεφ. 1.29-33)

    Μετάφραση και  σχολιασμός: προγραμματική του θέση στο ηροδότειο έργο, προβληματισμός για την ιστορικότητά του, σχολιασμός των εννοιών ὄλβος, εὐτυχίη, εὐδαιμονίη (παραδόσεις· Eρμηνευτικό υπόμνημα των Asheri-Lloyd, σσ. 286-288), σχολιασμός και συγκριτική μελέτη των υποδειγματικών, κατά Σόλωνα, τύπων ευτυχισμένων ανθρώπων (Τέλλου, Κλέοβι και Βίτωνα) μεταξύ τους και σε σχέση με τον Κροίσο (παραδόσεις· Αrieti, Discourses, σσ. 46-50, μετάφραση, διασκευή Γ. Ζωγράφου∙ Lloyd, “Kleobis and Biton”, μετάφραση, διασκευή Γ. Ζωγράφου)· ανάλυση από άποψη δομής με ανάδειξη των ρητορικών τους στοιχείων: αντιθετική άρθρωση των (δια)λόγων, ανταγωνιστικός χαρακτήρας τους με αντικρουόμενες θέσεις για το ίδιο θέμα, δομή με ρητορικά χαρακτηριστικά -ανίχνευση σοφιστικών επιδράσεων. Σε θεωρητικό επίπεδο αναπτύσσεται το θέμα των σχέσεων του Ηροδότου με τη σοφιστική κίνηση (παραδόσεις· Raaflaub, «Φιλοσοφία, επιστήμη, πολιτική» στο Εγχειρίδιο ηροδότειων σπουδών, σσ. 163-164) και των αντιλήψεών του για το θεῖον (παραδόσεις· Μαρκιανός, Η διδασκαλία των Ιστοριών, σσ. 38-40 ή Περυσινάκης, Η έννοια του πλούτου, σσ. 163-170 ή Μαρωνίτης, Ηρόδοτος, σσ.105-108).

    Λέξεις κλειδιά: Διάλογος Κροίσου-Σόλωνα, λόγος περί ευτυχίας, μετάφραση, σχολιασμός, ηροδότειο έργο, προβληματισμός, σχολιασμός, ὄλβος, εὐτυχίη, εὐδαιμονίη.

  • Μάθημα 7ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    KEIMENO 1: Η νουβέλλα Άτυ-Άδραστου (κεφ.1.34-45)

    Mετάφραση και σχολιασμός (παραδόσεις)∙ ανάλυση της νουβέλλας με ανάδειξη των τραγικών της χαρακτηριστικών (παραδόσεις∙ Μαρωνίτης, Επτά νουβέλλες, σσ. 166-167) και του αντιλογικού και με σοφιστική χροιά χαρακτήρα των διαλόγων (παραδόσεις)∙  οι χρησμοί, τα όνειρα και οι οιωνοί στην Ἱστορίην, (Μαρκιανός, Η διδασκαλία των Ιστοριών, σσ. 40-43).

    ΚΕΙΜΕΝΟ 2: Ο Κροίσος στην πυρά (κεφ.1.85-92)

    Mετάφραση και σχολιασμός σημαντικών χωρίων με βάση το Eρμηνευτικό υπόμνημα των Asheri-Lloyd, σσ. 350-353∙ εκμετάλλευση του θέματος από άλλες μορφές τέχνης (αγγειογραφία, ποίηση): εικονογραφία αγγείου του Λούβρου, Επίνικος 3 του Βακχυλίδη - σχολιασμός και σύγκριση των παραστάσεων του θέματος μεταξύ τους και με την ηροδότεια περιγραφή (παραδόσεις∙ Segal, “Croesus on Pyre”, σσ.  39-45, μετάφραση, διασκευή Γ. Ζωγράφου)∙ ο σοφός σύμβουλος στον Ηρόδοτο (παραδόσεις με βάση το άρθρο του Lattimore, “The Wise adviser in Herodotus”, σσ. 24-35 σε μετάφραση και διασκευή Γ. Ζωγράφου)∙ ηθική στον Ηρόδοτο: το θέμα της θείας επέμβασης και της ανθρώπινης ελευθερίας (Μαρκιανός, Η διδασκαλία των Ιστοριών, σσ. 43-49)∙ το μοντέλο της ανόδου και της πτώσης ενός ηγεμόνα (Ιmmerwahr, Form and Thought, σσ. 76-77, μετάφραση, διασκευή Γ. Ζωγράφου).

    Λέξεις κλειδιά: Η νουβέλλα Άτυ-Άδραστου, μετάφραση, σχολιασμός, ανάλυση της νουβέλλας, οι χρησμοί, τα όνειρα, οι οιωνοί στην Ἱστορίην, ο Κροίσος στην πυρά, Eρμηνευτικό υπόμνημα των Asheri-Lloyd, εικονογραφία αγγείου του Λούβρου, Επίνικος 3 του Βακχυλίδη.

  • Μάθημα 8ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΚΕΙΜΕΝΟ: Η προϊστορία της Ελλάδος (κεφ.1.56-58)

    Μετάφραση, σχολιασμός (παραδόσεις, Ερμηνευτικό υπόμνημα των Asheri-Lloyd, σσ. 313-318)∙ δίδεται έμφαση στη μέθοδο και την αξιοπιστία του ιστορικού, η οποία επιχειρήθηκε να διερευνηθεί και μέσα από τη συγκριτική εξέταση των κεφαλαίων αυτών με το ανάλογο κεφ. 1.3 της ‘Αρχαιολογίας’ του Θουκυδίδη (παραδόσεις∙ Γ. Ζωγράφου, «Η δύναμη της αύξησης του ἑλληνικοῦ σε Ηρόδοτο και Θουκυδίδη», σσ. 224-228).

    Λέξεις κλειδιά: Μετάφραση, σχολιασμός, Ερμηνευτικό υπόμνημα των Asheri-Lloyd.

  • Μάθημα 9ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΕΙΣΑΓΩΓΗ στον αιγυπτιακό λόγον ((από το βιβλίο του  A. Lloyd, Introduction, Οι τάσεις της σκέψης του Ηροδότου, σσ. 141-9, 154-5, 160-5: θωμάσιον, είδη επιχειρημάτων, post hoc ergo propter hoc, είδη επιχειρημάτων, φιλοβάρβαρος (διασκευή, μετάφραση. Γ. Ζωγράφου)).

    ΚΕΙΜΕΝΟ: το θέμα των πλημμυρών του Νείλου (2.19-27)

    Τι είναι οι λόγοι (Ηροδότου Ἱστορίαι. Βιβλίο πρώτο: Κλειώ. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Η. Σπυρόπουλος, Αθήνα 1977, σ. 73). Εθνογραφία και γεωγραφία στην Ἱστορίην (παραδόσεις).

    Μετάφραση, σχολιασμός και ανάλυση με έμφαση, πρώτον, στη μέθοδο του Ηροδότου∙ δεύτερον, στο ύφος με ιδιαίτερη αναφορά στις πρωτοπρόσωπες παρεμβάσεις και το πολεμικό ύφος  –σχέσεις του με τα πνευματικά κινήματα της εποχής (ίωνες φυσικούς, ιπποκρατικούς, σοφιστές) (παραδόσεις∙ Raaflaub, «Φιλοσοφία, επιστήμη, πολιτική» στο Εγχειρίδιο ηροδότειων σπουδών, σσ. 160-61 και 164-167.

    Λέξεις κλειδιά: Εισαγωγή στον αιγυπτιακό λόγον, θωμάσιον, είδη επιχειρημάτων, post hoc ergo propter hoc, είδη επιχειρημάτων, φιλοβάρβαρος, το θέμα των πλημμυρών του Νείλου, Κλειώ, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια, εθνογραφία, γεωγραφία στην Ἱστορίην, ίωνες φυσικούς, ιπποκρατικούς, σοφιστές.

  • Μάθημα 10ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΚΕΙΜΕΝΟ: Η προέλευση του Ηρακλή (2.43-45)

    Μετάφραση, σχολιασμός και ανάλυση με έμφαση, πρώτον, στη μέθοδο του Ηροδότου: διπλές εκδοχές, πηγές και γνωστικά μέσα, επιχειρηματολογία και είδη επιχειρημάτων που την απαρτίζουν, κριτική στάση έναντι του υλικού, αξιοπιστία του (παραδόσεις∙ άρθρο D. Müller, «Ο Ηρόδοτος εισηγητής του εμπειρισμού;», Φιλόλογος 31 (1993), σσ. 29-50, μετ. Δ. Ιακώβ)∙ δεύτερον, στο ύφος με ιδιαίτερη αναφορά στις πρωτοπρόσωπες παρεμβάσεις και το πολεμικό ύφος  – σχέσεις του με τα πνευματικά κινήματα της εποχής (ίωνες φυσικούς, ιπποκρατικούς, σοφιστές) (παραδόσεις∙ Raaflaub, «Φιλοσοφία, επιστήμη, πολιτική» στο Εγχειρίδιο ηροδότειων σπουδών, σσ. 160-61 και 164-67)∙ η ερμηνευτική αρχή post hoc ergo propter hoc και η λειτουργία της στο συγκεκριμένο κείμενο.

    Λέξεις κλειδιά: Η προέλευση του Ηρακλή, μετάφραση, σχολιασμός, ανάλυση, μέθοδος του Ηροδότου, διπλές εκδοχές, πηγές, γνωστικά μέσα, επιχειρηματολογία, είδη επιχειρημάτων, πρωτοπρόσωπες παρεμβάσεις, πολεμικό ύφος, ίωνες φυσικούς, ιπποκρατικούς, σοφιστές.

  • Μάθημα 11ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΚΕΙΜΕΝΟ 1: Η Ελένη στην Αίγυπτο (2.112-120)

    Μετάφραση, σχολιασμός και ανάλυση. Δίδεται έμφαση, πρώτον, στη στάση του ιστορικού έναντι του μύθου, σε θέματα ομηρικής κριτικής και μεθόδου (πηγές και επιχειρηματολογία)∙ δεύτερον,  σε ορθολογισμό και ηροδότεια ρητορεία (παραδόσεις).

    ΚΕΙΜΕΝΟ 2: Ίδρυση μαντείων Άμμωνος Διός και Δωδώνης (2.54-58) 

    Μετάφραση, σχολιασμός και ανάλυση με έμφαση στη μέθοδο του Ηροδότου και ιδιαίτερα στη χρήση διπλών εκδοχών και την κριτική πραγμάτευση του υλικού του· η αρχή του post hoc ergo propter hoc (παραδόσεις).

    Λέξεις κλειδιά: Η Ελένη στην Αίγυπτο, μετάφραση, σχολιασμός, ανάλυση, θέματα ομηρικής κριτικής, Ίδρυση μαντείων Άμμωνος Διός και Δωδώνης, η αρχή του post hoc ergo propter hoc.

  • Μάθημα 12ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΚΕΙΜΕΝΟ: Η συζήτηση για τα πολιτεύματα (3.80-82)

    Μετάφραση και σχολιασμός με ανάδειξη του ανταγωνιστικού χαρακτήρα των λόγων, των ρητορικών τους χαρακτηριστικών και της σοφιστικής επίδρασης στον Ηρόδοτο (παραδόσεις). Χαρακτηριστικά των αντιλογιών (Romilly, Ιστορία και λόγος στον Θουκυδίδη, σσ. 193 κκ.) και ανίχνευσή τους στο κείμενο. Οι πολιτικές ιδέες του ιστορικού (Μαρκιανός, σσ. 49-58).

    Λέξεις κλειδιά: Η συζήτηση για τα πολιτεύματα, μετάφραση, σχολιασμός, ανάδειξη του ανταγωνιστικού χαρακτήρα των λόγων, χαρακτηριστικά των αντιλογιών.

  • Μάθημα 13ο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας:

    ΚΕΙΜΕΝΟ: To συμβούλιο των αρίστων (7.8-11). Μετάφραση και σχολιασμός (παραδόσεις). Θίγονται τα θέματα του περσικού νόμου τοῦ μὴ ἀτρεμίζειν, της ὕβρεως του Ξέρξη, της ἀβουλίας του Μαρδόνιου σε αντιπαράθεση με την εὐβουλίαν του Αρτάβανου, του θείου φθόνου και της ανθρώπινης αιτιότητας αναφορικά με την εκστρατεία κατά της Ελλάδος (παραδόσεις· Περυσινάκης, Η έννοια του πλούτου, σσ. 137-145)

    Λέξεις κλειδιά: To συμβούλιο των αρίστων, μετάφραση, περσικός νόμος τοῦ μὴ ἀτρεμίζειν, ὕβρης του Ξέρξη, ἀβουλία του Μαρδόνιου, εὐβουλία του Αρτάβανου, θείος φθόνος.

  • Βιβλιογραφία

    Προτεινόμενα συγγράμματα

    1. Εγχειρίδιο Ηροδότειων Σπουδών, Bekker, E.J.-deJong I.F. (μετ. Κ. Δημοπούλου), Μεταίχμιο, 2007, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
    2. Επινοώντας το παρελθόν, Α. Ρεγκάκος, Gutenberg, 2009, ΑΘΗΝΑ
    3. Ηροδότου Ιστορίαι, τόμος 1, Asheri, D.-Lloyd A. Επιμ. Α. Ρεγκάκος, UNIVERSITY STUDIO PRESS, 2010, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ