General
Σατιρικό σκίτσο
Διδάσκων: Επίκ. Καθ. Βασίλης Πασχάλης
Περιγραφή μαθήματος
Εκκινώντας από την ανατομία της πρωταρχικής έννοιας του «γέλιου», το μάθηκα προσεγγίζει την πολυσύνθετη έννοια του χιούμορ και της σάτιρας. Προϊστορία του όρου «χιούμορ»: σημασιολογικές μετατοπίσεις από την αρχαία φυσική θεωρία των «χυμών» ως την αυγή της νεότερης εποχής («Everyone out of his humour»). Η θεώρηση της θυμικής βάσης του χιούμορ, και της αμφιθυμικής ζεύξης ή αντίθεσης, που εκφράζεται μέσω αυτού: η κράση με την επιθετικότητα και τον υποβιβασμό, την μελαγχολία ή την απόλαυση. Η θεωρία του χιούμορ, από τον 18ου αιώνα ως τις σύγχρονες προσεγγίσεις: από τις κλασικές θεωρήσεις του Hobbes για την επιθετικότητα στο χιούμορ ως τον Freud, και τις ποικίλες ψυχαναλυτικές και μετα-ψυχαναλυτικές θεωρήσεις, τον Bakhtin (το χιούμορ ως ρυθμιστικός παράγοντας «γειώσεως» των αφηρημένων κοινωνικών ιδεωδών), και τους νεώτερους γλωσσικο- νοηματικούς προσδιορισμούς του χιούμορ, πέρα από τα «κίνητρα».
Ο δεύτερος σταθμός είναι η έννοια του σχεδίου και του σκίτσου (Η ιστορική τους ανάδυση και οι ποικίλες χρήσεις τους) και η επέκτασή τους στο πεδίο που συνθέτει το σατιρικό σκίτσο. Αναλύονται οι έννοιες της εικαστικής σάτιρας, του «σατιρικού σκίτσου», της «καρικατούρας», της «γελοιογραφίας», του «cartoon». Αναλύεται το σατιρικό σκίτσο ως ιδιότυπη «μίμησις» και η σατιρική δημιουργία «χαρακτήρων», που εκτείνεται από τον Θεόφραστο και τους «φυσιογνωμιστές» ως τους γελοιογράφους. Όρια και μορφές «εκτροπής» του σατιρικού σκίτσου: τερατομορφία και δαιμονομορφία.
Ακολουθεί εκτεταμένη ιστορική περιδιάβαση στην επικράτεια της γελοιογραφίας και της εικαστικής σάτιρας: προ-ιστορία και πρωτο-ιστορία του είδους, Αναγέννηση και Μεταρρύθμιση, 17ος, 18ος, 19ος αιώνας. 20ος αιώνας και σύγχρονη εποχή.
Τέλος προσεγγίζονται οι νεώτερες επεκτάσεις της γελοιογραφίας ως αφηγηματικής μορφής: η ανάδυση των comics και των ποικίλων μορφών εικονοαφήγησης.
Μαθησιακοί στόχοι
Στόχος του μαθήματος είναι η συστηματική επαφή του φοιτητή με το εισέτι παραγνωρισμένο πεδίο της γελοιογραφίας και της εικαστικής σάτιρας, η εξοικείωσή του με το έργο των μειζόνων δημιουργών του πεδίου καθώς και με τη θεωρητική προσέγγιση της εικαστικής σάτιρας. Στους επιδιωκόμενους στόχους περιλαμβάνονται και η κατανόηση της σημασίας στην αποτύπωση της κοινωνικής- ιστορικής ζωής στην οποία είναι σε θέση να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο μέσω των ποικίλων μορφών κριτικής/ πολεμικής/ προπαγάνδας που συνθέτει, καθώς και της αυξανόμενης επιρροής της στο χώρο των εικαστικών τεχνών. Στο πλαίσιο αυτό προαπαιτείται η ανάλυση του χιούμορ και των «κινήτρων» του, αλλά και η προσέγγιση των εννοιών και των θεωριών που βαρύνουν και στην περίπτωση της σκιτσογραφικής σάτιρας, ήτοι της «μιμήσεως» και της «φυσιογνωμ[ον]ικής». Η συστηματική εξοικείωση των φοιτητών με το έργο των γελοιογράφων απαιτεί εκτεταμένη περιήγηση στην ιστορία του σατιρικού σκίτσου από τη Μεταρρύθμιση έως τη σύγχρονη εποχή.
Λέξεις κλειδιά
Γελοιογραφία, σατιρικό σκίτσο, εικαστική σάτιρα, κόμικς, θεωρία και ιστορία της γελοιογραφίας, ιστορία και γελοιογραφία, θεωρία και ιστορία της τέχνης και των «εφαρμοσμένων τεχνών», πολιτισμική ιστορία, θεωρία της μιμήσεως, θεωρία-ιστορία της φυσιογνωμικής, κοινωνική σάτιρα, πολιτική σάτιρα, πολεμική- προπαγάνδα.