Εισαγωγή στη Βυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη

Περιγραφή θέματος

• Γενικά
  
  

  Γενικά

  Εισαγωγή στη Βυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη

  Διδάσκων: Επίκ. Καθ. Α. Γ. Μαντάς

  

  Αττική, Μονή Δαφνίου, "Η εις Άδου Κάθοδος"

  • Περιγραφή μαθήματος

    Χρονικά όρια και περίοδοι της Βυζαντινής τέχνης. Κατηγορίες έργων (υλικά - τεχνικές).

    Παρουσίαση των κυριοτέρων αρχιτεκτονικών τύπων από την Παλαιοχριστιανική έως και την Μεσοβυζαντινή περίοδο.

    Θα εξεταστούν επίσης αντιπροσωπευτικά δείγματα ψηφιδωτών και τοιχογραφιών από την Παλαιοχριστιανική έως και την Παλαιολόγεια περίοδο. 

  • Μαθησιακοί στόχοι

    Το μάθημα αποσκοπεί στην πρώτη επαφή των φοιτητών με το γνωστικό αντικείμενο «Βυζαντινή Αρχαιολογία», με το οποίο δεν είχαν ασχοληθεί στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Έτσι θα επικεντρωθούμε στην ορολογία της εν λόγω επιστήμης, καθώς και στη γνωριμία με αντιπροσωπευτικά δείγματα των δύο κύριων πεδίων της, της αρχιτεκτονικής και της μνημειακής ζωγραφικής. Σκοπός του μαθήματος είναι η πρώτη γνωριμία των φοιτητών με θέματα της βυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης.

  • Λέξεις κλειδιά

    Βυζάντιο, αρχιτεκτονική, γλυπτική, μνημειακή ζωγραφική, φορητές εικόνες, εικονογραφημένα χειρόγραφα, μικροτεχνία, εφυαλωμένη κεραμική, νομίσματα, ευλογίες, οι τοιχογραφίες του Βαπτιστηρίου της Δούρας Ευρωπού, ξυλόστεγη Βασιλική, εγκάρσιο κλίτος, περίβολος, αίθριο, πρόπυλο, νάρθηκας, υπερώα,  αψίδα, θριαμβικό τόξο, φράγμα του Πρεσβυτερίου, σύνθρονο, θρόνος του Μαξιμιανού, Αγία Τράπεζα, κιβώριο, τρουλλαίες Βασιλικές, μαυσωλείο της Galla Placidia, τα μέρη του ναού, η στήριξη του τρούλλου, τα σφαιρικά τρίγωνα, παραστάσεις Δωδεκαόρτου, Επιτάφιος θρήνος, Αποκαθήλωση, Κοίμηση της Θεοτόκου, κομνήνεια μανιέρα, ογκηρή τεχνοτροπία, η Μονή της Χώρας.

  • Ανακοινώσεις Ομάδα Συζητήσεων
• 1. Εισαγωγή στη Βυζαντινή Τέχνη
  
  

  1. Εισαγωγή στη Βυζαντινή Τέχνη

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Σχολιάζεται ο όρος "Βυζάντιο" και γίνεται λόγος για τα είδη που εμπίπτουν στο πεδίο της Βυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης. 

  Λέξεις κλειδιά: Βυζάντιο, αρχιτεκτονική, γλυπτική, μνημειακή ζωγραφική, φορητές εικόνες, εικονογραφημένα χειρόγραφα, μικροτεχνία, εφυαλωμένη κεραμική, νομίσματα. 

  • Εισαγωγή στη Βυζαντινή Τέχνη Αρχείο
• 2. Η δημιουργία της κοινής χριστιανικής γλώσσας
  
  

  2. Η δημιουργία της κοινής χριστιανικής γλώσσας

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Μελετάται η διάδοση της χριστιανικής εικονογραφίας στη Μεσόγειο μέσω των ευλογιών και των εικονογραφημένων χειρογράφων. 

  Λέξεις κλειδιά: Ευλογίες, οι τοιχογραφίες του Βαπτιστηρίου της Δούρας Ευρωπού, το εικονογραφικό πρόγραμμα του Βαπτιστηρίου της Δούρας Ευρωπού.

  • Το Βαπτιστήριο της Δούρας Ευρωπού Αρχείο
  • Ευλογίες Αρχείο
• 3. Η παλαιοχριστιανική Βασιλική
  
  

  3. Η παλαιοχριστιανική Βασιλική

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Μελετάται ο τύπος της ξυλόστεγης παλαιοχριστιανικής Βασιλικής και των ειδών της. Εξετάζεται, επίσης, η καταγωγή του αρχιτεκτονικού τύπου.

  Λέξεις κλειδιά: Καμαροσκεπής Βασιλική, ξυλόστεγη Βασιλική, εγκάρσιο κλίτος, σταυρόσχημες Βασιλικές.

  • Η παλαιοχριστιανική Βασιλική Αρχείο
• 4. Τα μέρη και το εσωτερικό της Βασιλικής
  
  

  4. Τα μέρη και το εσωτερικό της Βασιλικής

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Μελετάται ο ευρύτερος χώρος, στον οποίο εντάσσεται το κτίριο της Βασιλικής καθώς και τα μέρη της.

  Λέξεις κλειδιά:  Περίβολος, αίθριο, πρόπυλο, νάρθηκας, τα υπερώα, ο γυναικωνίτης, αψίδα, θριαμβικό τόξο, φράγμα του Πρεσβυτερίου, σύνθρονο, θρόνος του Μαξιμιανού, Αγία Τράπεζα, κιβώριο, τρουλλαίες Βασιλικές.

  • Τα μέρη και το εσωτερικό της Βασιλικής Αρχείο
• 5. Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης
  
  

  5. Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Εξετάζεται η αρχιτεκτονική και τα ψηφιδωτά των διαφόρων φάσεων της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

  Λέξεις κλειδιά: Ο τρούλος του μνημείου, γλυπτά κιονόκρανα με μονογράμματα Ιουστινιανού και Θεοδώρας, η Θεοτόκος του 867, ο Λέων ο ΣΤ΄ σε προσκύνηση, ο Κωνσταντίνος Μονομάχος και η Ζωή, Ο Ιωάννης Κομνηνός και η Ειρήνη, η Δέηση του 13ου αιώνα.

  • Αρχιτεκτονική και γλυπτική της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη Αρχείο
  • Ψηφιδωτά Αγίας Σοφίας Αρχείο
• 6. Παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά στη Ραβέννα - Μέρος Α
  
  

  6. Παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά στη Ραβέννα - Μέρος Α

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Μελετάται η ζωγραφική επιλεγμένων μνημείων της Ραβέννας, τόσο πριν όσο και μετά την ανακατάληψη της από τους Βυζαντινούς.

  Λέξεις κλειδιά: Μαυσωλείο της Galla Placidia, ο εσχατολογικός χαρακτήρας του εικονογραφικού του προγράμματος, ο Άγιος Απολλινάριος ο Νέος, οι τρεις ζώνες του διακόσμου.

  • Παλαιοχριστινικά ψηφιδωτά στη Ραβέννα Αρχείο
• 7. Παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά στη Ραβέννα - Μέρος Β, Θεσσαλονίκη, Μονή Σινά
  
  

  7. Παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά στη Ραβέννα - Μέρος Β, Θεσσαλονίκη, Μονή Σινά

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Μελετώνται ο Διάκοσμος του Πρεσβυτερίου του ναού του Αγίου Βιταλίου, αναθηματικές παραστάσεις από τον Άγιο Δημήτριο Θεσσαλονίκης και το ψηφιδωτό της αψίδας στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά.

  Λέξεις κλειδιά: Ο διάκοσμος του Πρεσβυτερίου του Αγίου Βιταλίου, οι αυτοκρατορικοί πίνακες του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας, ψηφιδωτά του 7ου αιώνα στον Άγιο Δημήτριο Θεσσαλονίκης, ο Άγιος και δύο κτήτορες, αφιέρωση παιδιών στον Άγιο Γεώργιο, η Μεταμόρφωση στη Μονή Σινά.

  • Παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά στη Ραβέννα - Θεσσαλονίκη, Μονή Σινά Αρχείο
• 8. Η Εικονομαχία και η τέχνη μετά από αυτή, τα Ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη
  
  

  8. Η Εικονομαχία και η τέχνη μετά από αυτή, τα Ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Εξετάζεται η ανεικονική τέχνη της Εικονομαχίας, τα ψαλτήρια με μικρογραφίες στην ώα του Β΄ μισού του 9ου αιώνα με αντιεικονομαχικά θέματα και το ψηφιδωτό του τέλους του 9ου αιώνα στον τρούλλο της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη.

  Λέξεις κλειδιά: Ο σταυρός στην αψίδα της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη, μικρογραφίες από το ψαλτήρι Χλουντώφ, η ανάληψη στην τρούλλο της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

  • Εικονομαχική και μετεικονομαχική τέχνη, Ψηφιδωτά του τρούλλου στην Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης Αρχείο
• 9. Ο σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός
  
  

  9. Ο σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Μελετάται η αρχιτεκτονική της μεσοβυζαντινής περιόδου με έμφαση στο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό.

  Λέξεις κλειδιά: Προέλευση ονομασίας, τα μέρη του ναού, η στήριξη του τρούλλου, τα σφαιρικά τρίγωνα, το διαφορετικό ύψος των στεγών.

  • Ο σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός Αρχείο
• 10. Τα ψηφιδωτά του Οσίου Λουκά
  
  

  10. Τα ψηφιδωτά του Οσίου Λουκά

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Εξετάζονται τα ψηφιδωτά του καθολικού της Μονής του Οσίου Λουκά στη Φωκίδα.

  Λέξεις κλειδιά: Πιθανή κωνσταντινουπολίτικη προέλευση των καλλιτεχνών, διαμόρφωση του εικονογραφικού προγράμματος, η αυστηρή τεχνοτροπία του 11ου αιώνα.

  • Τα ψηφιδωτά του Οσίου Λουκά Αρχείο
• 11. Τα ψηφιδωτά της Μονής Δαφνίου στην Αττική
  
  

  11. Τα ψηφιδωτά της Μονής Δαφνίου στην Αττική

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Μελετώνται τα ψηφιδωτά της Μονής Δαφνίου στην Αττική σε σύγκριση με τα αντίστοιχα του Οσίου Λουκά.

  Λέξεις κλειδιά: Πιθανή κωνσταντινουπολίτικη προέλευση των καλλιτεχνών, εμπλουτισμός του εικονογραφικού προγράμματος των ναών, κλασσικιστική τεχνοτροπία στα τέλη του 11ου αιώνα.

  • Τα ψηφιδωτά της Μονής Δαφνίου στην Αττική Αρχείο
• 12. Νέρεζι, Sopocani
  
  

  12. Νέρεζι, Sopocani

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Μελετώνται οι τοιχογραφίες δύο μνημείων της Σερβίας, του Νέρεζι και της Sopocani.

  Λέξεις κλειδιά: Επιτάφιος θρήνος, Αποκαθήλωση, Κοίμηση της Θεοτόκου, κομνήνεια μανιέρα, ογκηρή τεχνοτροπία.

  • Νέρεζι, Sopocani Αρχείο
• 13. Η Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη
  
  

  13. Η Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη

  Περιγραφή θεματικής ενότητας: Εξετάζονται τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες στη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη.

  Λέξεις κλειδιά: Η τέχνη της Κωνσταντινούπολης τη 2η δεκαετία του 14ου αιώνα, Θεόδωρος Μετοχίτης, η Χώρα του Αχωρήτου.

  • Η μονή της Χώρας Αρχείο
• Ασκήσεις
  
  

  Ασκήσεις

  • Ασκήσεις Αρχείο
• Βιβλιογραφία
  
  

  Βιβλιογραφία

  Προτεινόμενα συγγράμματα

  • Ch. Delvoye, Η βυζαντινή τέχνη
  • Ν. Γκιολές, Παλαιοχριστιανική τέχνη, Ναοδομία (π.200-600)
  • Ν. Γκιολές, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204)
  • Ν. Χατζηδάκη, Ελληνική τέχνη. Βυζαντινά Ψηφιδωτά
  • Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Ελληνική τέχνη. Βυζαντινές Τοιχογραφίες
• Βιντεοδιαλέξεις
  
  

  Βιντεοδιαλέξεις

  • • Διάλεξη 1 : Εισαγωγή
    • Διάλεξη 2 : Περιοδοποίηση. - Η στάση του Χρ. Απέναντι στην τέχνη. - Οι διωγμοί. - Το Διάταγμα του 313. - Είδη της βυχαντινής ζωγραφικής. - Χειρόγραφα, η συμβολή τους στην χριστιανική εικονογραφία. - Βασική διαφορά της χρ. Τέχνης με την παγανιστική μαρτυρία.
    • Διάλεξη 3 : Ευλογίες. - Οι τοιχογραφίες της Δουρ. Ευρώπου. - Βυζαντινή αισθητική. - Αφαίρεση - σχηματοποίηση.
    • Διάλεξη 4 : Είδη της Βυζαντινής τέχνης.
    • Διάλεξη 5 : Αρχιτεκτονική. - Η βασιλική και η καταγωγή της. - Είδη βασιλικής. - Μέρη της Βασιλικής.
    • Διάλεξη 6 : Επισκοπική καθέδρα. - Μαυσωλείο της Gialla Placidia. - Ο εσχατολογικός χαρακτήρας του προγράμματος του Αγ. Αποστόλου του Νέου στην Ραβέννα (ζώνες Α+Β)
    • Διάλεξη 7 : Άγιος Απόστολος ο Νέος, ζώνη Γ. - Πομπή μαρτύρων ανδρών και γυναικών. - Άγιος Βιτάλιος, διάκοσμος πρεσβυτερείου, οι αυτοκρατορικοί πίνακες. - Άγιος Δημήτριος Θεσ/νίκης, δύο πίνακες του 7ου αιώνα
    • Διάλεξη 8 : Ψηφιδωτά Μ. Αγ. Αικατερίνης στο Σινά. - Αρχιτεκτονική Αγ. Σοφίας Κων/πόλης. - Τρουλλαία Βασιλική, Αρχιτεκτονική γλυπτική.
    • Διάλεξη 9 : Σταυροειδής εγγεγραμένος ναός. - Τέχνη της εικονομαχίας. - Μικρογραφίες του 9ου αιώνα. - Αλλαγή συμβολισμών στους ναούς του 843 και η διαμόρφωση του εικονογρ. Τους προγράμματος. Ψηφιδωτά Αγίας Σοφίας
    • Διάλεξη 10 : Μακεδονική αναγέννηση
    • Διάλεξη 11 : Αγία Σοφία Θεσ/νίκης. - Ψηφιδωτά του Οσίου Λουκά. (κοντόχοντρες μορφές, κυριαρχία της ευθείας.)
    • Διάλεξη 12 : Μονή Δαφνίου. - Πολυπροσωπικός κλασσικισμός, κυριαρχία της καμπύλης.
    • Διάλεξη 13 : Τοιχογραφίες του Nerezi (κομνή μανιέρα του 12ου αιώνα), Sopocani (ογκηρή τεχνοτροπία του 13ου αιώνα), Βυζαντινός κλασσικισμός