Περιγραφή θέματος

  • Γενικά

    Η Ελλάδα στο Μεσοπόλεμο

    Διδάσκων: Επίκ. Καθηγητής Νικόλαος Αναστασόπουλος

    • Περιγραφή μαθήματος

      Το μάθημα αναλύει τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ιστορίας κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου και εστιάζει την προσοχή του στην ανάλυση των μεταβαλλόμενων ή σταθερών δομών της πραγματικότητας στην Ελλάδα. Ειδικότερα, καλύπτεται χρονικά η περίοδος από την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 έως την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου το 1940.

      Στο μάθημα εξετάζονται, κατά θεματικό τρόπο, ζητήματα, τα οποία σχετίζονται με την οργάνωση του κράτους, την λειτουργία των πολιτικών θεσμών καθώς και την διαμορφούμενη εσωτερική και εξωτερική πολιτική κατά την μεσοπολεμική περίοδο. Επιπρόσθετα, θα μας απασχολήσουν θέματα, τα οποία αφορούν την προσφυγική ή υπερπόντια μετανάστευση, τις σταθερές και τις μεταβολές στην οικονομία όπως και τον αστικό εκσυγχρονισμό.

      Στην ίδια κατεύθυνση θα αναλυθούν ζητήματα σχετικά με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, το εργατικό κίνημα και την αντιμετώπιση κοινωνικών φαινομένων, όπως αυτό της ληστείας. Εξετάζονται επίσης θέματα που αφορούν την πνευματική και πολιτισμική ζωή κατά την εξεταζόμενη περίοδο.

      Στους φοιτητές προβάλλεται σχετικό ιστορικό αρχειακό υλικό (βίντεο) για την περίοδο του Μεσοπολέμου από το Ιστορικό Κινηματογραφικό Αρχείο της ΕΡΤ. Θα επιδιωχθεί η πραγματοποίηση μιας επίσκεψης στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και στην Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών.

    • Μαθησιακοί στόχοι

      Στόχος του μαθήματος είναι να εισαχθούν οι φοιτητές στη θεωρητική συζήτηση για τα ιστορικά δεδομένα της περιόδου του Μεσοπολέμου.

      - Να μυηθούν οι φοιτητές στην βασική για την εξεταζόμενη εποχή βιβλιογραφία και στην τεχνική της συγγραφής μιας ιστορικής αυτόνομης εργασίας σε επίπεδο και περιβάλλον διεπιστημονικό, από την πλευρά όχι μόνο της πολιτικής ιστορίας αλλά των κοινωνικών επιστημών στο σύνολό τους.

      - Άσκηση κριτικής ανάγνωσης και χρήσης των σχετικών ιστορικών πηγών (που παρουσιάζονται και αναλύονται κατά τις παραδόσεις).

    • Λέξεις κλειδιά

      Μεσοπόλεμος, Βενιζέλος, Δημοκρατία, Δικτατορία, Μεταξάς, εκσυγχρονισμός.

  • Εισαγωγή στο Μεσοπόλεμο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Ανάμεσα σε δύο πολέμους: πηγές, στόχοι και μεθοδολογικά εργαλεία της ιστορικής έρευνας για την εξεταζόμενη περίοδο. Ο Μεσοπόλεμος στη μακρά διάρκεια της νεώτερης ιστορίας.

    Λέξεις κλειδιά: Μεσοπόλεμος, Δημοκρατία, Δικτατορία.

  • Οι εξελίξεις έως το μικρασιατικό μέτωπο. Οι επερχόμενες μεταβολές σε κοινωνικό επίπεδο

    Περιγραφή θεματικών ενοτήτων: Οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις και οι διεθνείς σχέσεις της Ελλάδας μετά την πτώση του Μικρασιατικού μετώπου. Οι σταθερές και οι μεταβολές σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Η Ελλάδα με τους πρόσφυγες. Η άφιξη, τα μέτρα περίθαλψης, η προσαρμογή και η αποκατάσταση. Εθνολογική αναμόρφωση και αστικοποίηση.

    Λέξεις κλειδιά: Γουδί, Σμύρνη, Μικρασία, Βενιζέλος, Δαγκλής, Κουντουριώτης, δίκη, πρόσφυγες, οικονομία.

  • Όψεις της οικονομίας του Μεσοπολέμου

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Οι εξελίξεις στην οικονομία. Ανασυγκρότηση και οικονομική κρίση. Αναπτυξιακές στρατηγικές στο πλαίσιο της αγροτικής οικονομίας, της εμπορικής ναυτιλίας και του τουρισμού.

    Λέξεις κλειδιά: οικονομία, Πρωτοπαπαδάκης, Βαρβαρέσος, Μαρής, Βενιζέλος, πτώχευση, βιομηχανία.

  • Το φαινόμενο της υπερατλαντικής μετανάστευσης

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Ο Ελληνισμός της διασποράς και η διάσταση του φαινομένου της υπερατλαντικής μετανάστευσης. Οι Έλληνες στις ΗΠΑ και η οργάνωση της ελληνοαμερικανικής κοινότητας. Ανάλυση πηγών από το Αμερικανικό αρχείο μεταναστών του Ellis Island. Οι ελληνικές παροικίες κατά την Μεσοπολεμική εποχή.

    Λέξεις κλειδιά: Αμερική, μετανάστης, ΑΧΕΠΑ, ΓΚΑΠΑ, Ellis Island.

  • Κοινωνία, παραβατικές συμπεριφορές, πολιτική καταστολή

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Κοινωνία, παραβατικές συμπεριφορές και καταστολή κατά τον Μεσοπόλεμο. Ποινικές παραβάσεις, το φαινόμενο της ληστείας και τα γενεσιουργά αίτια τους. Ζητήματα ελευθερίας της έκφρασης και ποινικοποίησης της πολιτικής ζωής.

    Λέξεις κλειδιά: Ληστεία, Ιδιώνυμο, παράβαση, καταστολή.

  • Ο συνταγματικός φιλελευθερισμός, η ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας και η ανακήρυξη της Δημοκρατίας

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Ο συνταγματικός φιλελευθερισμός, η πολιτική εξουσία και η οργάνωση της κατά τον Μεσοπόλεμο. Η ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας και η διείσδυσή της στο νομοθετικό πεδίο. Η εναντίωση του Κράτους στην αριστερά. Η πολιτική πρόταση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και η ανακήρυξη της δημοκρατίας.

    Λέξεις κλειδιά: Παπαναστασίου, Δημοκρατία, φιλελευθερισμός, Κράτος, Συμβούλιο της Επικρατείας, Δικαστήριο.

  • Εκπαίδευση και τέχνη κατά τον Μεσοπόλεμο

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Εκπαίδευση και τέχνη κατά τον Μεσοπόλεμο. Ζητήματα Ανώτατης εκπαίδευσης και η ίδρυση του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Οι βενιζελικές μεταρρυθμίσεις στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το θέατρο και η καθιέρωση του κινηματογράφου. Η κίνηση των ιδεών, ο μοντερνισμός και το ιδεολόγημα της «ελληνικότητας».

    Λέξεις κλειδιά: Εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη, Πανεπιστήμιο, θέατρο, κινηματογράφος.

  • Η εξωτερική πολιτική κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η εξωτερική πολιτική κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου: α. Η Συνθήκη της Λωζάννης, β. Η Ιταλική πίεση και η κατάληψη της Κέρκυρας, γ. Το ελληνοϊταλικό σύμφωνο φιλίας, δ. Η ελληνοτουρκική προσέγγιση, ε. Προσπάθειες Βαλκανικής ενότητας

    Λέξεις κλειδιά: Λωζάννη, Ιταλία, Μουσολίνι, Ρώμη, Κέρκυρα, Τουρκία, Άγκυρα, Βαλκάνια, Γιουγκοσλαβία, Βενιζέλος, Ινονού.

  • Η περίοδος της Δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά

    Περιγραφή θεματικών ενοτήτων: Η πορεία προς την Μεταξική δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Το κίνημα του Μαρτίου του 1935, η παλινόρθωση της μοναρχίας και η κατολίσθηση προς την δικτατορία. Η εγκαθίδρυση του «Νέου Κράτους» και οι φορείς του. Μέθοδοι καταστολής, μαζικές συλλήψεις και εκτοπισμοί. Η Μεταξική περίοδος (1936 - 1940). Ιδεολογικές συνιστώσες της δικτατορίας, προπαγανδιστικοί μηχανισμοί και κυβερνητικές στοχεύσεις. Η παρέμβαση στο χώρο των νέων με την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ). Η αντίδραση στη δικτατορία. Η Ελλάδα μεταξύ της Αγγλίας και των δυνάμεων του άξονα.

    Λέξεις κλειδιά: Μεταξάς, Δικτατορία, ΕΟΝ.

  • Ο Μεσοπόλεμος μέσα από την εικόνα και το φιλμ

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Προβολή στους φοιτητές σχετικού ιστορικού αρχειακού υλικού (βίντεο) για την περίοδο του Μεσοπολέμου από το Ιστορικό Κινηματογραφικό Αρχείο της ΕΡΤ. Το μάθημα επικεντρώνεται στην προβολή των «Επικαίρων» του Μεσοπολέμου και στην ανάλογη ανάλυση και κριτική.

    Λέξεις κλειδιά: Επίκαιρα, κινηματογράφος, φιλμ.

  • Γενική Σύνοψη – Παρουσίαση εργασιών

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Γενική σύνοψη και τελικά συμπεράσματα. Παρουσίαση των εργασιών από τους φοιτητές.

    Λέξεις κλειδιά: Εργασίες, συμπέρασμα.

  • Βιβλιογραφία

    Ενδεικτική Βιβλιογραφία

    Έφη Αβδελά / Αγγέλικα Ψαρά, Ο φεμινισμός στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, Μία ανθολογία, Αθήνα 1985.

    Βαγγέλης Αγγελής, «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει, πατέρα…», Μαθήματα Εθνικής Αγωγής και νεολαιίστικη προπαγάνδα στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας, Αθήνα 2006.

    Νίκος Αλιβιζάτος, Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922 - 1974, Όψεις της ελληνικής εμπειρίας, Αθήνα 1995.

    Νικόλαος Α. Αναστασόπουλος, Παραβατικές συμπεριφορές και καταστολή στην Ελλάδα κατά το Μεσοπόλεμο: Το παράδειγμα του νομού Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2012.

    Βενιζελισμός και Αστικός Εκσυγχρονισμός (επιμ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος - Χρήστος Χατζηιωσήφ), Ηράκλειο 1992.

    Ελευθέριος Βενιζέλος, Κοινωνία - Οικονομία - Πολιτική στην εποχή του (επιμ. Θ. Βερέμης - Γ. Γουλιμής), Αθήνα 1989,

    Θάνος Βερέμης, Οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική 1916 – 1936, Αθήνα 1977.

    Θάνος Βερέμης – Γιάννης Κολιόπουλος, Ελλάς, Η σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 μέχρι σήμερα, Αθήνα 2006.

    Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδας, τόμ. Β΄, Αθήνα 2001.

    Έφη Γαζή, Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια, Ιστορία ενός συνθήματος (1880 – 1930), Αθήνα 2011.

    Βίκα Δ. Γκιζελή, Κοινωνικοί Μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα (1920 - 1930), Αθήνα 1984.

    Γρηγόριος Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923 - 1940, τόμ. Α΄ και Β΄, 1955.

    Η Ελλάδα ’36 - ’40. Από τη Δικτατορία στον Εμφύλιο, Τομές και συνέχειες (επιμ. Χάγκεν Φλάισερ), Αθήνα 2003.

    Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Ο Μεσοπόλεμος 1922 - 1940 (επιμ. Χρήστος Χατζηιωσήφ), τόμ. Α΄ και Β΄, Αθήνα 2002.

    Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΕ΄.

    Margaret E. Kenna, Η κοινωνική οργάνωση της εξορίας, πολιτικοί κρατούμενοι στον Μεσοπόλεμο, Αθήνα 2004.

    Κώστας Κωστής, Αγροτική οικονομία και Γεωργική Τράπεζα, Όψεις της ελληνικής οικονομίας στο Μεσοπόλεμο (1919 - 1928), Αθήνα 1987.

    Αντώνης Λιάκος, Εργασία και πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, Το διεθνές γραφείο Εργασίας και η ανάδυση των κοινωνικών θεσμών, Αθήνα 1993.

    Γεώργιος Ν. Μοσχόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνικού κράτους, πολιτικές προσεγγίσεις, τόμ. Α΄ (1832 - 1940), Αθήνα 1997.

    Νίκος Μουζέλης, Οικονομία και κράτος την εποχή του Βενιζέλου, Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του, Αθήνα 1980.

    Mark Mazower, Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του μεσοπολέμου, (μτφ. Σπύρος Μαρκέτος), Αθήνα 2002.

    Αγγελική Πανοπούλου - Κώστας Τσικνάκης, Ελληνικός Νεανικός Τύπος (1936 - 1941), Καταγραφή, Αθήνα 1992.

    Μαρίνα Πετράκη, Ο μύθος του Μεταξά, Δικτατορία και προπαγάνδα στην Ελλάδα, Αθήνα 2006.

    Bernard Pierron, Εβραίοι και χριστιανοί στη νεότερη Ελλάδα, ιστορία των διακοινοτικών σχέσεων από το 1821 ως το 1945, (μτφ. Γιώργος Σαρατσιώτης), Αθήνα 2004.

    Πέτρος Πιζάνιας, Οι φτωχοί των πόλεων, η τεχνογνωσία της επιβίωσης στην Ελλάδα το μεσοπόλεμο, Αθήνα 1993.

    Άλκης Ρήγος, Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία 1924 - 1935, Κοινωνικές διαστάσεις της πολιτικής σκηνής, Αθήνα 1992.

    Άλκης Ρήγος, Τα κρίσιμα χρόνια 1922 – 1935, Αθήνα 1995.

    Θεόδωρος Διον. Σακελλαρόπουλος, Οικονομία, κοινωνία, κράτος στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, Αθήνα 1991.

    Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η ελληνική εξωτερική πολιτική, 1900 - 1935, Αθήνα 1992.

    Σπύρος Τζόκας, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το εγχείρημα του αστικού εκσυγχρονισμού 1928 – 1932, η οικοδόμηση του αστικού κράτους, Αθήνα 2002.

    Χάγκεν Φλάισερ (επιμ.), Η Ελλάδα ’36 - 49. Από τη Δικτατορία στον Εμφύλιο. Τομές και συνέχειες, Αθήνα, 2003.

    Ιωάννης Κ. Χασιώτης, Επισκόπηση της ιστορίας της νεοελληνικής διασποράς, Θεσσαλονίκη 1993.

    Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Ο Ελληνικός Φιλελευθερισμός στο Σταυροδρόμι: Η «σοσιαλίζουσα» φάση 1934 - 1944, Αθήνα 2003.

    Gunnar Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, 1821 - 1936 (μτφ. Θόδωρος Παρασκευόπουλος), τόμ. Β΄, Αθήνα 2004.

    Χρήστος Χατζηιωσήφ, Η γηραιά σελήνη, η βιομηχανία στην ελληνική οικονομία, 1830 - 1940, Αθήνα 1993.

    Μιχάλης Ψαλιδόπουλος, Η κρίση του 1929 και οι Έλληνες οικονομολόγοι. Συμβολή στην ιστορία της οικονομικής σκέψης στην Ελλάδα του μεσοπολέμου, Αθήνα 1989.