Περιγραφή θέματος

  • Γενικά

    Φιλοσοφία της Επιστήμης

    Διδάσκων: Επίκ. Καθηγητής Αθανάσιος Σακελλαριάδης

    1

    • Περιγραφή μαθήματος

      Όπως φαίνεται και από τον τίτλο του το μάθημα "Φιλοσοφία της Επιστήμης" παραπέμπει στη συγκρότηση και την εξέλιξη των εννοιών και του νοήματος στο χώρο της επιστήμης. Στο μάθημα ζητείται η χαρτογράφηση και διερεύνηση της σύστασης των εννοιολογικών μεταβολών καθώς και η προσίδια μεθοδολογία. Προς  τούτο αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία και στη φιλοσοφική διερεύνηση της γλώσσας, η οποία είναι αναγκαίος συντελεστής για τη διαμόρφωση και έκφραση του νοήματος των επιστημονικών προτάσεων και ήδη το περιεχόμενο του μαθήματος ανατρέχει στα κείμενα του Wittgenstein που καθόρισε την πορεία του φιλοσοφείν τον 20ο αιώνα αλλά και τη συγκρότηση εννοιών και νοημάτων σε όμορα επιστημονικά πεδία.

    • Μαθησιακοί στόχοι

      Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή στο εννοιολογικό πεδίο της φιλοσοφίας της επιστήμης. Η εξοικείωση των διδασκομένων με την ευρετική επιχειρηματολογία της εξελικτικής ιστορίας των επιστημονικών εννοιών. Η ταξινόμηση και η μελέτη της πρόσληψης ιδεών για την κατανόηση των επιστημονικών φαινομένων - ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην παράθεση, τη σύγκριση και τον έλεγχο των επιστημονικών μεθόδων καθώς και στο διάλογό τους με τη φιλοσοφική έρευνα και ερμηνευτική.

      Από τους διδασκόμενους ζητείται η εποπτεία και κατανόηση της προβληματικής αναφορικά με την εξέλιξη και τη διαμόρφωση των επιστημονικών εννοιών, καθώς και ο κριτικός προσανατολισμός και η αναγκαία εμβάθυνση σε  ζητήματα ερευνητικής μεθοδολογίας και ταξινόμησης των εννοιών στην επιστημολογική γραμματεία.


      Γενικές ικανότητες

      • Κριτική προσέγγιση της επιστημολογίας

      • Εποπτεία της εξελικτικής πορείας των εννοιών

      • Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις

      • Λήψη αποφάσεων και ανάληψη εργασιών

      • Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον, τη διαφορετικότητα και την πολυπολιτισμικότητα

      • Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.

    • Λέξεις κλειδιά

      Φιλοσοφία της επιστήμης, κριτική ανάλυση, στοχασμός, λογικός Θετικισμός, φιλοσοφικοεπιστημονικό ρεύμα, Schlick, Waismann, Carnap, Neurath, Feigl, Hahn, Κraft, Popper, Wittgenstein, οριοθέτηση εμπειρικών ζητημάτων, αποσαφήνιση εννοιών, θεωρία νοήματος, επαναπροσδιορισμός φιλοσοφικών προτάσεων ή ψευδοπροτάσεων με επιστημονικό τρόπο, νους, νοητικότητα, συνείδηση, νοητικά συμβάντα, αισθήματα, συναισθήματα, αντίληψη, κρίση, αμφιβολία, σκέψη, έννοια μιας έκφρασης, έννοια μιας δομής, έννοια μιας πρότασης, προθέσεις επικοινωνίας, κανόνες, τυπικές αρχές, χαραγμένο όριο, δυνατότητα πολυμορφίας της ζωής.

  • 1. Εισαγωγή στη φιλοσοφία της επιστήμης

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Φιλοσοφία της Επιστήμης είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που έχει ως σκοπό την κριτική ανάλυση της επιστήμης και το στοχασμό πάνω σ’ αυτή.  Είναι ο κλάδος που επιχειρεί να κατανοήσει τους σκοπούς και τις μεθόδους της επιστήμης παράλληλα με τις αρχές, τις πρακτικές και τα επιτεύγματά της.

    Είναι η οργανωμένη έκφραση μιας διαρκώς αυξανόμενης διάθεσης και συμπεριφοράς μεταξύ των φιλοσόφων και των επιστημόνων να διασαφηνίσουν, να ενοποιήσουν προγράμματα, μεθόδους και αποτελέσματα της φιλοσοφίας και της επιστήμης.  Αποτελεί την εξέταση θεμελιωδών εννοιών και προϋποθέσεων υπό το φως των θετικών αποτελεσμάτων της επιστήμης, των αμφιβολιών, και την ενδελεχή κριτική και ανάλυση της γλώσσας και της λογικής.

    Λέξεις κλειδιά: Φιλοσοφία της επιστήμης, κριτική ανάλυση, στοχασμός.


  • 2. Λογικός Θετικισμός

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Ο Λογικός Θετικισμός είναι ένα φιλοσοφικοεπιστημονικό ρεύμα που αναπτύχθηκε κυρίως τη δεκαετία του 1920 στην Αυστρία.  Εκπρόσωποί του οι: Schlick, Waismann, Carnap, Neurath, Feigl, Hahn, Κraft, Popper και εν μέρει ο Wittgenstein. Στόχος του είναι η λογική ανάλυση και η εμπειρική θεμελίωση της έγκυρης γνώσης: ανάλυση της λογικής της επιστήμης και η οριοθέτηση της επιστήμης από τη μεταφυσική.  Προοπτική του η «ενοποιημένη επιστήμη».

    Λέξεις κλειδιά: Λογικός Θετικισμός, φιλοσοφικοεπιστημονικό ρεύμα, Schlick, Waismann, Carnap, Neurath, Feigl, Hahn, Κraft, Popper, Wittgenstein.

  • 3. Αποτίμηση του Λογικού Θετικισμού

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Το κύριο πρόβλημα της παλαιότερης φιλοσοφίας για την αντίληψη του ενιαίου κόσμου τώρα αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα ενός ενιαίου συστήματος της επιστημονικής γνώσης. Γνώση βάσει της λογικής ανάλυσης της γλώσσας, βασισμένη στον καταδεικτικό ορισμό και στην απεικονιστικότητα.

    Οριοθέτηση εμπειρικών ζητημάτων, αποσαφήνιση εννοιών, θεωρία νοήματος και επαναπροσδιορισμός φιλοσοφικών προτάσεων ή ψευδοπροτάσεων με επιστημονικό τρόπο.

    • Εξήγηση της ουσίας της λογικής – σχέση λογικής με γλώσσα.

    • Εξάλειψη της ασάφειας με την αναζήτηση καθαρότητας, σαφήνειας και συνέπειας στη φιλοσοφία.

    • Άρνηση της υποκειμενικότητας, του προσωπικού βιώματος που χαρακτηρίζονται ως ψυχολογιστικές προσεγγίσεις.(ψυχολογισμός)

    • Η αληθής γνώση ορίζεται ως γενίκευση πεποιθήσεων μέσω επαγωγικής διαδικασίας.

    Λέξεις κλειδιά:  Οριοθέτηση εμπειρικών ζητημάτων, αποσαφήνιση εννοιών, θεωρία νοήματος, επαναπροσδιορισμός φιλοσοφικών προτάσεων ή ψευδοπροτάσεων με επιστημονικό τρόπο.


  • 4. Φιλοσοφία του νου

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Ο κλάδος της φιλοσοφίας που περιλαμβάνει τη φιλοσοφία της ψυχολογίας, την φιλοσοφική ψυχολογία και το πεδίο της μεταφυσικής που συνδέεται με τη φύση των νοητικών φαινομένων και του τρόπου που συναρτώνται με την αιτιακή δομή της πραγματικότητας, ονομάζεται φιλοσοφία του νου. Η φιλοσοφία της ψυχολογίας εξετάζει τη φύση των ψυχολογικών φαινομένων και τον τρόπο με τον οποίο η ψυχολογία συνδέεται με τις κοινωνικές και φυσικές επιστήμες.

    Λέξεις κλειδιά: Νους, νοητικότητα, συνείδηση, νοητικά συμβάντα, αισθήματα, συναισθήματα, αντίληψη, κρίση, αμφιβολία, σκέψη.


  • 5. Νόημα

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η συμβατική, κοινή ή σταθερή έννοια μιας έκφρασης, δομής ή πρότασης σε μια γλώσσα, ή ενός μη γλωσσικού σημείου ή συμβόλου. Το κυριολεκτικό νόημα είναι η πλήρης απόδοση του ορισμού ενός λεξικού δομημένου με συντακτική αρτιότητα. Το νόημα εκφράζει τις προθέσεις επικοινωνίας μας διαμέσου των εκφορών μας.

    Λέξεις κλειδιά: Έννοια μιας έκφρασης, έννοια μιας δομής, έννοια μιας πρότασης, προθέσεις επικοινωνίας

  • 6. Σχολιασμός και αντιρρήσεις για τις καθιερωμένες επιστημονικές αντιλήψεις περί κανόνων και εννοιών

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Οι κανόνες δεν παρουσιάζονται ως τυπικές αρχές που εφαρμόζονται έξωθεν σε περιεχόμενα που έχουν διαμορφωθεί ανεξάρτητα από αυτούς αλλά ορίζονται από διαδικασίες που η ύλη ή το αντικείμενό τους συγκροτείται σταδιακά και μορφοποιείται με τρόπο που αψηφά τις παραδοσιακές αναπαραστάσεις για την αιτιότητα και το μοντέλο ενός μηχανικού ντετερμινισμού.

    Λέξεις κλειδιά: Κανόνες, τυπικές αρχές, χαραγμένο όριο, δυνατότητα πολυμορφίας της ζωής.

  • Βιβλιογραφία

    Προτεινόμενα συγγράμματα


    • Ν. Αυγελής, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία της Επιστήμης,  Σταμούλης, 2010.
    • Salmon, Earman, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία της Επιστήμης, ΠΕΚ, 2000.
    • A. Kenny, Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας, Νεφέλη, 2005.
    • D. Lindberg, Απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Ε.Μ.Π, 1999.
    • Α. Mπαλτάς, K. Στεργιόπουλος, Φιλοσοφία και Επιστήμες στον 20ο αιώνα,2013.
    • Γ. Ρουσόπουλος, Φιλοσοφία της Επιστήμης , 2011.
    • Γ. Ρουσόπουλος, Γνωσιολογία, Αθήνα: Gutenberg, 2009.
    • Σ. Βοσνιάδου (επιμ.), Γνωσιακή Επιστήμη, Gutenberg, 2004.
    • Β. Κάλφας, Επιστημονική Πρόοδος και Ορθολογικότητα, Σύγχρονα Θέματα,1983.
    • J. Kim, H Φιλοσοφία του Νου, Leader, 2005.
    • T. Kuhn, Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων, Σύγχρονα Θέματα, 1981.
    • Victor Kraft, O Λογικός Θετικισμός, Μτφ. Α..Μανάκος, Αθήνα: Γνώση, 1985.
    • J. Losee, Η Φιλοσοφία της Επιστήμης, (Α. Χρηστίδης μετ.), Βάνιας, 1985.
    • David Papineau, Φιλοσοφικός Νατουραλισμός, Αθήνα: Leader Books, 2006.
    • Σ. Ψύλλος, Δ. Πορτίδης, Λογική, Νεφέλη, 2007.
    • A. Kουτούγκος, Σύγκρουση Επιστήμης και Επιστημολογίας, Αθήνα,1983
    • Ε.Παπαδημητρίου,Θεωρία της ΕπιστήμηςκαιΙστορία της Φιλοσοφίας, Gutenberg
    • D. Dennett, D. Hofstadter, Το Εγώ της Νόησης, Αθήνα: Κάτοπτρο, 1993.
    • P. Davies, Θεός και Μοντέρνα Φυσική, Κάτοπτρο, 1990.
    • Γ.Μαραγκός, Γνωσιολογισμοί, Αθήνα: Οδυσσέας.
    • Αιμ. Μεταξόπουλος, Σύμβαση και Αλήθεια, Παπαζήσης, 1988.
    • D. Hume, Πραγματεία για την Ανθρώπινη Νόηση, Πατάκης, 2005.
    • B. Russell, Analysis of Mind, Allen and Unwin, 1921.
    • B. Russell, Mysticism and Logic, Allen and Unwin, 1963.
    • H. Maturana, F. Varela, Το δέντρο της Γνώσης, Κάτοπτρο, 1992.
    • L. Russo, H λησμονημένη Επανάσταση, Δίαυλος, 2006.
    • Μ. Williams, Προβλήματα της Γνώσης, Leader Books, 2013.
    • Δ.Σαρδελής,Τ.Κυπριανίδης, Η ΔυναμικήτωνΕπιστημονικώνΕπαναστάσεων.
    • Stephen Hawking, Tο Χρονικό του Χρόνου, Κάτοπτρο, 1988.
    • W. Sellars, Ο Εμπειρισμός και η Φιλοσοφία του Νου, Εστία, 2005.
    • J. Powers, Φιλοσοφία και Νέα Φυσική, ΠΕΚ, 1995.
    • H. Brown, Αντίληψη, Θεωρία και Δέσμευση, ΠΕΚ. 1995.
    • R. Westfall, Η Συγκρότηση της Σύγχρονης Επιστήμης, ΠΕΚ.
    • John Searle, Νους, Εγκέφαλος και Επιστήμη, ΠΕΚ.
    • Alan Chalmers (μετ. Γ. Φουρτούνης), Τι είναι αυτό που λέμε Επιστήμη, ΠΕΚ.
    • E. Grant, Οι Φυσικές Επιστήμες τον Μεσαίωνα, ΠΕΚ.
    • P. Macherey, Από τον Καγκιλέμ στον Φουκώ, Πλέθρον, 2010.
    • P. Duhem, Σώζειν τα Φαινόμενα, Νεφέλη, 2007.
    • Δ. Δαγκλής, Φυσική Επιστήμη και Πραγματικότητα, Νήσος, 2011.
    • Σ. Ψύλλος, Επιστήμη και Αλήθεια, Οκτώ, 2008.
    • N. Hanson, Πρότυπο Ανακάλυψης, ΠΕΚ, 2008.
    • S. Shapiro, Σκέψεις για τα Μαθηματικά, Εκδ. Παν. Πατρών, 2006.
    • J. Ladyman, Tι είναι η Φιλοσοφία της Επιστήμης, ΠΕΚ,2015.
    • I. Hacking, Aναπαριστώντας και Παρεμβαίνοντας, ΕΜΠ, 2002.
    • Δ. Αναπολιτάνος, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία των Μαθηματικών,Νεφέλη,1985.

    -Συναφή επιστημονικά περιοδικά: Nεύσις, Νόησις, Σύναψις, Δευκαλίων, δια-Λογος.