Topic outline

  • General

    Κωνσταντινούπολη: πόλη και κοινωνία

    Διδάσκων: Αναπλ. Καθηγητής Χρήστος Σταυράκος

    1

    2

    • Περιγραφή μαθήματος

      Το μάθημα "Κωνσταντινούπολη: πόλη και κοινωνία" είναι ένα σεμιναριακό μάθημα στο οποίο επί τη βάσει των εργασιών θα παρουσιαστεί η εικόνα της Κωνσταντινούπολης ως πρωτεύουσας του Βυζαντίου με τις παντοειδείς δομές της (πολιτικές, εκκλησιαστικές, οικονομικές, κοινωνικές) από την ίδρυσή της έως την κατάληψή της από τους Οθωμανούς το 1453.

      Καταρχήν οι φοιτητές και φοιτήτριες εξοικειώνονται με την επιστημονική έρευνα και τη συγγραφή επιστημονικών δοκιμίων στον χώρο των βυζαντινών σπουδών. Ακολούθως να αποκτήσουν μια πρώτη εικόνα για την πρωτεύουσα του Βυζαντίου με όλες τις λειτουργίες της ως πόλης, διοικητικού κέντρου και πόλου έλξης κοινωνικών δραστηριοτήτων.

      Στα πλαίσια του μαθήματος πραγματοποιείται εκπαιδευτική εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη.

      Η βαθμολόγηση των συμμετεχόντων γίνεται αποκλειστικά επί τη βάσει των γραπτών εργασιών που παραδίδουν και της παρουσίασης αυτών.

      Το διάγραμμα των μαθημάτων περιλαμβάνει εισαγωγή και παρουσίαση των μεθόδων της έρευνας, instrumenta

      studiorum, παρουσίαση και εξήγηση των θεμάτων των σεμιναριακών εργασιών. Ακολούθως σε κάθε μάθημα οι συμμετέχοντες παρουσιάζουν την πρόοδο της έρευνάς τους, ακολουθεί συζήτηση επί των προβλημάτων και τέλος παρουσιάζουν ξενόγλωσσα άρθρα σχετικά με την εργασία τους.

    • Μαθησιακοί στόχοι

      Σκοπός του μαθήματος είναι πρωτίστως να εξοικειωθούν οι φοιτητές και φοιτήτριες με την επιστημονική έρευνα και τη συγγραφή επιστημονικών δοκιμίων στον χώρο των βυζαντινών σπουδών. Ακολούθως να αποκτήσουν μια πρώτη εικόνα για την πρωτεύουσα του Βυζαντίου με όλες τις λειτουργίες της ως πόλης, διοικητικού κέντρου και πόλου έλξης κοινωνικών δραστηριοτήτων.


    • Λέξεις κλειδιά

      Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα του Βυζαντίου, παντοειδείς δομές, πολιτικές δομές, εκκλησιαστικές δομές, οικονομικές δομές, κοινωνικές δομές, Οθωμανοί, επιστημονική έρευνα, συγγραφή επιστημονικών δοκιμίων, instrumenta studiorum.

  • 1. Ιστορία της ρωμαϊκής και πρωτοβυζαντινής Κωνσταντινούπολης

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η ίδρυση της πόλης του Βυζαντίου ανάγεται, σύμφωνα με την παράδοση, στους αρχαίους Μεγαρείς το έτος 660 π.Χ.  Η επιλογή της τοποθεσίας εξηγείται αφ’ ενός από τη στρατηγική της θέση, πάνω σε μια χερσόνησο, αφ’ ετέρου εξαιτίας του φυσικού λιμανιού στον Κεράτιο κόλπο. Επειδή υπάρχει ένα ισχυρό επιφανειακό θαλάσσιο ρεύμα με κατεύθυνση προς Νότο και το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου πνέουν ισχυροί βόρειοι άνεμοι, υποχρεώνονταν τα πλοία, που ταξίδευαν διά μέσου του Βοσπόρου μεταξύ Αιγαίου και Μαύρης θάλασσας, να προσαράξουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στο Βυζάντιο. Όλες τις εποχές σημαντική δραστηριότητα ήταν η αλιεία, ιδίως τόνου, και η συνδεδεμένη με αυτήν εξαγωγή παστών ψαριών.

    Λέξεις κλειδιά: Ρωμαϊκή Κωνσταντινούπολη, πρωτοβυζαντινή Κωνσταντινούπολη, Βυζάντιο, Κεράτιος κόλπος, αρχαίοι Μεγαρείς.

    • Βιβλιογραφία 1ης ενότητας


      • Διονύσιος: Dionysios = Dionysii Byzantii anaplus Bospori, έκδ. R. GÜNGERICH, 2Βερολίνο 1958.
      • Ευάγριος, Εκκλησιαστική ιστορία: Euagrios – The ecclesiastical history of Evagrius, έκδ. J. BIDEZ – L. PARMENTIER, Λονδίνο 1898; Μετάφραση: Evagrius Scholasticus, Historia ecclesiastica, μτφρ. από A. HÜBNER, Τουρνχούτ 2007 (Fontes Christiani 57).
      • Ευσέβιος, Χρονικόν: Eusebios, Chronik – Die Chronik, aus dem Armenischen übersetzt, εκδ. από J. KARST, 1911 (Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte 20).
      • — Vita Constantini – Eusebius, Über das Leben des Kaisers Konstantin, εκδ. από F. WINKELMANN, Βερολίνο 1975 (Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte 7).
      • Ζώσιμος: Zosimos – Zosime, Histoire nouvelle, έκδ. F. PASCHOUD, Παρίσι 1971–89; Μετάφραση: Zosimos, Neue Geschichte, μτφρ. από O. VEH, 2Στουτγγάρδη 1990 (Bibliothek der griechischen Literatur 31).
      • Θεμίστιος: Themistios, Reden – Themistii Orationes quae supersunt, έκδ. H. SCHENKL – G. DOWNEY, Λειψία 1965–1971; Μετάφραση: Themistius, Staatsreden, μτφρ. από H. LEPPIN, Στουτγγάρδη 1998 (Bibliothek der griechischen Literatur  4).
      • Ιουλιανός: Iulianos, Reden – Discours de Julien César, έκδ. J. BIDEZ, Παρίσι 1932 (Œuvres complètes I 1).
      • Optatianus Porphyrius, Carmina, έκδ. G. POLARA, Τορίνο 2004.
      • Πασχάλιον Χρονικόν: Chronicon Paschale, έκδ. L. DINDORF, Βόννη 1832; αγγλική μετάφραση: M. WHITBY (μτφρ.), Chronicon Paschale 284–628 AD, Λίβερπουλ 1989 (Translated texts for historians, Latin series 7). 
      • N. ASUTAY-EFFENBERGER, Die Landmauer von Konstantinopel–İstanbul. Historisch-topographische und baugeschichtliche Untersuchungen, Βερολίνο 2007 (Millennium-Studien 18).
      • H.-G. BECK (Εκδ.), Studien zur Frühgeschichte Konstantinopels. Μόναχο 1973 (Miscellanea Byzantina Monacensia 14).
      • G. DAGRON, Constantinople imaginaire. Études sur le recueil des Patria, Παρίσι 1984.
      • G. DOWNEY, Nikolaos Mesarites, Description of the Church of the Holy Apostles at Constantinople, Transactions of the American Philosophical Society 47, 6 (1957) 855–924.
      • F. DVORNIK, The idea of apostolicity and the legend of the apostle Andrew, Καίμπριτζ Μασσαχουσέτης. 1958.
      • A. EFFENBERGER, Konstantinsmausoleum, Apostelkirche und kein Ende?, in B. BORKOPP – TH. STEPPAN (Εκδ.), Lithostroton, Festschrift für M. Restle, Στουτγγάρδη 2000, 67–78.
      • R. GUILLAND, Études de topographie de Constantinople, Βερολίνο 1969 (Βερολίνοer Byzantinistische Arbeiten 37).

  • 2. Η ζωή στην Κωνσταντινούπολη

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η Σύγκλητος της Κωνσταντινούπολης ήταν οριστικά αυτόνομη και με μια νομοθετική ρύθμιση του 356 απέκτησε το δικαίωμα τα μέλη της να επανδρώνουν διοικητικές υπηρεσίες. Μέχρι το 361 αναγορεύθηκαν πολλά νέα μέλη. Η πλήρης νομική εξίσωση με τη Ρώμη επιτεύχθηκε μέσω του διορισμού ενός praefectus urbis. Ο πρώτος γνωστός  praefectus urbis Constantinopolitanae για τη χρονική περίοδο 359-361 ήταν ο Ονωράτος. Ο ίδιος ο Κωνστάντιος διέμεινε από το 359 έως το 360 στην Κωνσταντινούπολη, για να προωθήσει αυτήν την αλλαγή στο πολιτικό της καθεστώς. Από την εποχή του και μέχρι τον πέμπτο αιώνα οι προσωποποιήσεις της Ρώμης και της Κωνσταντινούπολης απεικονίζονται μαζί, ένθρονες σε νομίσματα και μετάλλια έχοντας μία ασπίδα ανάμεσά τους.

    Λέξεις κλειδιά: Κωνσταντινούπολη, Σύγκλητος της Κωνσταντινούπολης, νομική εξίσωση, praefectus urbis, Ονωράτος, Κωνστάντιος. 

    • Βιβλιογραφία 2ης ενότητας

      • G. ALBERT, Goten in Konstantinopel, Πάντενμπορν 1984 (Studien zur Geschichte und Kultur des Altertums, NF 1, 2).
      • C. ANDO, The Palladium and the Pentateuch: towards a sacred topography of the Later Roman Empire, Phoenix 55 (2001) 369–410.
      • N. ASUTAY-EFFENBERGER, Die Landmauer von Konstantinopel–İstanbul. Historisch-topographische und baugeschichtliche Untersuchungen, Βερολίνο 2007 (Millennium-Studien 18).
      • S. BASSETT, The urban image of late antique Constantinople, Καίμπριτζ 2004.
      • F. A. BAUER, Stadt, Platz und Denkmal in der Spätantike, Μάιντς 1996.
      • J. BERGEMANN, Die Pferde von S. Marco, Römische Mitteilungen 95 (1988) 115–128.
      • A. BERGER, Das Chalkun Tetrapylon und Parastaseis, Kapitel 57, Byzantinische Zeitschrift 90 (1997) 7–12.
      • — Regionen und Straßen im frühen Konstantinopel, Istanbuler Mit¬teilungen 47 (1997) 349–414.
      • — Die Reliquien der heiligen Euphemia und ihre erste Translation nach Konstantinopel, Hellenika 39 (1988) 311–322.
      • — Die Senate von Konstantinopel, Boreas 18 (1995) 131–142.
      • — Tauros e Sigma. Due piazze di Costantinopoli, in: Bisanzio e l’Occidente: Arte, ar¬cheo¬logia, storia. Studi in onore di Fernanda de’ Maffei, Ρώμη 1996, 17–31.
      • R. DEMANGEL – E. MAMBOURY, Le quartier des Manganes et le premiere region de Constantinople, Παρίσι 1939.
      • D. J. GEORGACAS, The names of Constantinople, Transactions of the American Philosophical Association 78 (1947) 347–367. 
      • R. JANIN, Constantinople byzantine. Développement urbain et répertoire topographique2, Παρίσι 1964 (Archives de l’Orient chrétien 4a).
      • — La géographie ecclésiastique de l’Empire byzantin 1. Le siège de Constantinople et le patriarchat œcuménique 3. Les églises et les monastères2, Παρίσι 1969.
      • A. PANAYOTOV, The Synagogue in the Copper Market of Constantinople. A note on the christian Attitude toward Jews in the fifth Century, Orientalia Christiana Periodica 68 (2002) 319–334. 
      • D. STATHAKOPOULOS, Famine and pestilence in the late Roman and early Byzantine empire, Μπέρμιγχαμ 2004 (Birmingham Byzantine and Ottoman monographs 9).

  • 3. Η Εκκλησία

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Κατά τη στιγμή της ίδρυσης της πόλης από τον Κωνσταντίνο, η εκκλησία του Βυζαντίου υπαγόταν στη δικαιοδοσία της αρχιεπισκοπής Ηράκλειας Θράκης. Αυτό ήταν συνέπεια της προηγηθείσας υποβάθμισης του Βυζαντίου από τον Σεπτίμιο Σεβήρο. Διάδοχος του Μητροφάνη στον επισκοπικό θρόνο, το 314,  ήταν ο Αλέξανδρος, ο οποίος πέθανε το καλοκαίρι του 337, λίγο μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Στα τελευταία χρόνια του της βασιλείας του  Κωνσταντίνου αλλά και στις επόμενες δεκαετίες, η εκκλησία της Κωνσταντινούπολης βρέθηκε στο κέντρο της διαμάχης του Αρειανισμού.

    Λέξεις κλειδιά: Κωνσταντίνος, η εκκλησία του Βυζαντίου, αρχιεπισκοπή Ηράκλειας Θράκης, Σεπτίμιο Σεβήρο, Μητροφάνης.

    • Βιβλιογραφία 3ης ενότητας

      • E. CHRYSOS, Der sogenannte 28. Kanon von Chalkedon in der Collectio Prisca, Annuarium Historiae Conciliorum 7 (1975) 109–117.
      • G. DAGRON, Constantinople imaginaire. Études sur le recueil des Patria, Παρίσι 1984.
      • — Les moines et la ville: le monachisme à Constantinople jusqu’au concile de Chalcédoine (451), Travaux et Memoires 4 (1970) 229–276.
      • H. DELEHAYE, Les Saints Stylites, Βρυξέλλες 1923 (Subsidia Hagiographica 14).
      • A. GRILLMEIER, Das Konzil von Chalkedon, Βούρτζμπουργκ 1951–54.
      • R. JANIN, Constantinople byzantine. Développement urbain et répertoire topographique2, Παρίσι 1964 (Archives de l’Orient chrétien 4a).
      • — La géographie ecclésiastique de l’Empire byzantin 1. Le siège de Constantinople et le patriarchat œcuménique 3. Les églises et les monastères2, Παρίσι 1969.
      • A. M. RITTER, Das Konzil von Konstantinopel und sein Symbol. Studien zur Geschichte und Theologie des zweiten ökumenischen Konzils, Γκότινγκεν 1965 (Forschungen zur Kirchen- und Dogmengeschichte 15).

  • 4. Η Κωνσταντινούπολη ως πόλη και άλλων θρησκειών και πληθυσμιακών ομάδων

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η ειδωλολατρία στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία μετά την εποχή του Κωνσταντίνου Α’ μέσω της αυτοκρατορικής νομοθεσίας καταπολεμήθηκε με διαρκώς αυξανόμενη ένταση. Αυτό είχε μάλλον ως σκοπό να αποτρέψει την πολιτική εκμετάλλευση της παλαιάς θρησκείας εκ μέρους πιθανών σφετεριστών του θρόνου. Μετά την εποχή του Θεοδοσίου Α’ στόχος ήταν ο εκχριστιανισμός ολόκληρης της αυτοκρατορίας και αυτός ο στόχος πηγάζει κυρίως από την πρωτεύουσα.

    Λέξεις κλειδιά: Ειδωλολατρία στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, Κωνσταντίνος Α’, Θεοδοσίος Α’.

    • Βιβλιογραφία 4ης ενότητας

      • S. BASSETT, The urban image of late antique Constantinople, Καίμπριτζ 2004.
      • N. CONSTAS, Proclus of Constantinople and the Cult of the Virgin in Late Antiquity, Λάιντεν 2003.
      • G. DAGRON, Constantinople imaginaire. Études sur le recueil des Patria, Παρίσι 1984.
      • — L’organisation et le déroulement des courses d’après le Livre des cérémonies. Travaux et Memoires 13 (2000) 1–200.
      • R. JANIN, Constantinople byzantine. Développement urbain et répertoire topographique2, Παρίσι 1964 (Archives de l’Orient chrétien 4a).
      • — La géographie ecclésiastique de l’Empire byzantin 1. Le siège de Constantinople et le patriarchat œcuménique 3. Les églises et les monastères2, Παρίσι 1969.
      • A. KALDELLIS, The works and days of Hesychios the Illoustrios of Miletos, Greek, Roman and Byzantine Studies 45 (2005) 381–403.
      • J. KARAYANNOPULOS, Konstantin der Große und der Kaiserkult, Historia 5 (1956) 341–357. 
      • C. MANGO – G. DAGRON (εκδ.), Constantinople and its Hinterland, Άλντερσοτ 1995 (Society for the Promotion of Byzantine Studies, Publications 3).
      • A. PANAYOTOV, The Synagogue in the Copper Market of Constantinople. A note on the christian Attitude toward Jews in the fifth Century, Orientalia Christiana Periodica 68 (2002) 319–334. 
      • G. VELTRI, Die Novelle 146 περὶ Ἑβραίων, in: M. HENGEL – A. M. SCHWEMER, Die Septuaginta zwischen Judentum und Christentum, Τούμπινγκεν 1994 (Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament 72).
      • E. WOLTER, Der Judenknabe, Γκούτερσλο 1879.

  • 5. Ο χάρτης της Κωνσταντινούπολης

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η ενότητα αυτή επιχειρεί να καθοδηγήσει τον αναγνώστη σαν ένας σύγχρονος ξεναγός στην  Κωνσταντινούπολη, όπως αυτή θα ήταν το έτος 600. 

    Η πρώτη διαδρομή  μας οδηγεί δια μέσω της  Κωνσταντινούπολης από το κέντρο της πόλης, κατά μήκος της θριαμβευτικής οδού  στη Χρυσή Πύλη. Ξεκινάμε την πορεία μας στην κεντρική είσοδο του Μεγάλου Παλατίου, τη Χαλκή Πύλη, στο τέλος της θριαμβευτικής οδού.

    Λέξεις κλειδιά: Σύγχρονος ξεναγός στην Κωνσταντινούπολη, Χρυσή Πύλη, κεντρική είσοδος του Μεγάλου Παλατίου, Χαλκή Πύλη.

    • Βιβλιογραφία 5ης ενότητας

      • J. BARDILL, Brickstamps of Constantinople, Οξφόρδη 2004.
      • — The great palace of the Byzantine emperors and the Walker Trust excavations, Journal of Roman Archaeology 12 (1999) 216–230.
      • H.-G. BECK (Εκδ.), Studien zur Frühgeschichte Konstantinopels. Μόναχο 1973 (Miscellanea Byzantina Monacensia 14).
      • A. BERGER, Regionen und Straßen im frühen Konstantinopel, Istanbuler Mit¬teilungen 47 (1997) 349–414.
      • R. GUILLAND, Études de topographie de Constantinople, Βερολίνο 1969 (Βερολίνοer Byzantinistische Arbeiten 37).
      • R. HARRISON u. a., Excavations at Saraçhane in Istanbul, Ουάσινγκτον D.C. 1986–1992.
      • — A temple for Byzantium, Λονδίνο 1989.
      • R. JANIN, Constantinople byzantine. Développement urbain et répertoire topographique2, Παρίσι 1964 (Archives de l’Orient chrétien 4a).
      • C. MANGO, The 14th Region of Constantinople, in: O. FELD – U. PESCHLOW (Εκδ.), Studien zur spätantiken und byzantinischen Kunst, Festschrift für F. W. Deichmann, Μάιντς 1986, I 1–5.
      • W. MÜLLER-WIENER, Bildlexikon zur Topographie Istanbuls, Βερολίνο 1977.