Topic outline

  • General

    Μοντέρνα Τέχνη και Ζωή: η Ιστορία του Ευρωπαϊκού Μοντερνισμού μέχρι τις αρχές του 20ου αι.

    Διδάσκων: Επίκ. Καθηγητής Άρης Σαραφιανός

    1   2


    • Edgar Degas, La La at the Cirque Fernando, Paris, National Gallery, London, 1879

      Edgar Degas, The Singer with the Glove, 1878, The Fogg Art Museum, Cambridge, Massachusetts

    • Περιγραφή μαθήματος

      Το μάθημα θα προσφέρει μία συνολική επισκόπηση των εννοιών της μοντερνικότητας και του μοντερνισμού στην νεώτερη τέχνη, και θα εξετάσει αναλυτικά τις επαναστατικές τομές στην ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης και πολιτισμού από τον γαλλικό και βρετανικό ρεαλισμό και προραφαηλιτισμό μέχρι τα εμπρεσιονιστικά και μετα-εμπρεσιονιστικά ρευμάτα των τελών του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Επίσης θα αναλυθούν τα διαφορετικά είδη συμβολιστικών ρευμάτων, οι εξελίξεις στην διακόσμηση, τις εφαρμοσμένες και χειροτεχνικές τέχνες αλλά και το σχέδιο και την αρχιτεκτονική της Αρτ Νουβώ και της Βιενέζικης Πρωτοπορίας (Κλίμτ, Βιεννέζικο Σχίσμα κλπ). Το μάθημα θα ολοκληρωθεί με τα κινήματα του γαλλικού και γερμανικού εξπρεσιονισμού – Φωβιστές, Γέφυρα και Γαλάζιος Καβαλάρης.

    • Μαθησιακοί στόχοι

      Σκοποί 

      Το μάθημα σκοπεύει να

      - δώσει μία συνολική εικόνα του καλλιτεχνικού κόσμου στον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα, με έμφαση στα βασικά κινήματα και έργα

      - καταδείξει τον κεντρικό ρόλο που παίζουν νέες φιλοσοφικές και εννοιολογικές κατηγορίες, αλλά και ο ίδιος ο γραπτός, κριτικός και θεωρητικός λόγος ως προς τη διεκπεραίωση της ριζικής τομής που συντελείται αυτή την περίοδο στα δυτικά μέσα αναπαράστασης 


      Στόχοι

      - να καταδειχθούν οι στενές σχέσεις της καλλιτεχνικής παραγωγής με την ιστορική πραγματικότητα στην ευρεία της έννοια: δηλ. οι στενές σχέσεις των μεγάλων καλλιτεχνικών ρήξεων της εποχής αυτής με την πολιτική, τον κοινωνικό ριζοσπαστισμό αλλά και τους πλατύτερους νεωτερικούς μετασχηματισμούς που επιβάλλονται αυτή την εποχή 

      - να φανερωθεί ο ιστορικός ρόλος του διαιρεμένου δημόσιου πεδίου και της κριτικής υποδοχής των έργων – δηλ. του τύπου αλλά και των άλλων δημόσιων συζητήσεων που διεξάγονται γύρω από την τέχνη – κατά τη νοηματοδότηση των έργων τέχνης. Να καταδειχθεί δηλαδή η σημασία που έχει η δημόσια συζήτηση και η κοινωνική πρόσληψη των έργων τέχνης κατά τη διαμόρφωση και εκλέπτυνση των νοημάτων, των ρόλων, των προσδοκιών και των στοχευσεών που τους επιφυλάσσονται, κατά την κυκλοφορία τους στον κοινωνικό-ιστορικό χώρο

      - Να αποκαλυφθεί η ποικιλία των νέων μέσων και των τεχνικών – φωτογραφία, κινηματογράφος, κολλάζ, αντικείμενα – αλλά και των νέων τρόπων και μορφών καθημερινής ζωής και εργασίας που σχετίζονται με την εκρηκτική αυτή καλλιτεχνική περίοδο

      - Να καταδειχθεί ο κεντρικός ρόλος της τέχνης, από τη μία, ως ιστορικής πηγής για αυτήν την περίοδο, και, από την άλλη, ως διαμορφωτικού παράγοντα του παρόντος αλλά και του μέλλοντος.

    • Λέξεις κλειδιά

      Ρομαντισμός, Επανάσταση, Ακαδημίες, Ευρωπαϊκός Νατουραλισμός, Ιστορική ζωγραφική, Αστικές Επαναστάσεις, Εργατικές Επαναστάσεις, η Ασχήμια της Μπουρζουαζίας, η Γκρίζα της Σαγήνη, Κουρμπέ, ιδιοσυγκρασία, αισθητηριακή δύναμη, Κοινωνικός ρεαλισμός, Γαλλική Ζωγραφική, Κοινωνικός ρεαλισμός, Αγγλία, Μπωντλαίρ, Νεωτερικότητα, Μανέτ, Πρωτοπορία, Νεοιμπρεσιονισμός, Σεζάν, Βαν Γκόγκ, Εξπρεσιονισμός, Γκωγκέν, Επιπεδότητα, Πρωτογονισμός, Αποικιοκρατία.

  • 1. Ρομαντισμός και Ακαδημαϊκός Κλασικισμός (Romantics Delacroix Ingres Revolution Academy)

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Ρομαντισμός και Ακαδημαϊκός Κλασικισμός, η διαμάχη Ingres-Delacroix, Επαναστάσεις και Ακαδημίες, Κριτική και Ημερολόγια Καλλιτεχνών.

    Λέξεις κλειδιά: Ρομαντισμός, Επανάσταση, Ακαδημίες.

  • 2. Η Φυσιοκρατία στην Αγγλία και Ευρωπαϊκός Νατουραλισμός (Turner, Constable)

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η Φυσιοκρατία στην Αγγλία και Ευρωπαϊκός Νατουραλισμός, οι δύο Άγγλοι Εθνικοί Ζωγράφοι, οι Σχέσεις Πολιτικής και Τοπιογραφίας, Ιστορική Ζωγραφική και Ιστορικό Παρόν, Τεχνολογία και Πόλεμοι, Στυλιστικές Καινοτομίες και η Επιδίωξη της Ισχυρής Συγκίνησης, Ράσκιν και Τέρνερ.

    Λέξεις κλειδιά: Ευρωπαϊκός Νατουραλισμός.

  • 3. Γαλλικός Ρεαλισμός (Courbet French Realism)

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Ιστορική ζωγραφική του Παρόντος, Αστικές και Εργατικές Επαναστάσεις στην Κοινωνία και την Τέχνη, η Ασχήμια της Μπουρζουαζίας και η Γκρίζα της Σαγήνη, ο Κουρμπέ και ο ορισμός της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας, πολιτική και τέχνη, σεξουαλικότητα, σκάνδαλο και διανόηση, θαλασσογραφίες και υλική στερεότητα της ζωγραφικής, η ιδιοσυγκρασία, η αισθητηριακή δύναμη και η πρωτοτυπία.

    Λέξεις κλειδιά: Ιστορική ζωγραφική, Αστικές Επαναστάσεις, Εργατικές Επαναστάσεις, η Ασχήμια της Μπουρζουαζίας, η Γκρίζα της Σαγήνη, Κουρμπέ, ιδιοσυγκρασία, αισθητηριακή δύναμη.

  • 4. Γαλλικός Κοινωνικός Ρεαλισμός (French Social Realism)

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Κοινωνικός ρεαλισμός και κοινωνική κριτική στη Γαλλική Ζωγραφική. Αγροτικός, εργατικός και χειρωνακτικός μόχθος. Εργασία και θάνατος-εξαθλίωση. Η εργασία της ζωγραφικής: ο ζωγράφος ως εργάτης.

    Λέξεις κλειδιά: Κοινωνικός ρεαλισμός, Γαλλική Ζωγραφική.

  • 5. Κοινωνικός Ρεαλισμός, Προ-ραφαηλιτισμός, Arts and Crafts

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Ο Κοινωνικός Ρεαλισμός στην Αγγλία - Ο ηρωισμός της εργατικής τάξης και η εξαθλίωσή της - η καταγραφή των κοινωνικών συγκρούσεων, της πείνας, της ηθικής εξαχρείωσης και των αδιεξόδων των ηττημένων της νέας οικονομίας - οι Προραφαηλίτες και ο εργατικός μόχθος της ευκρινούς και επιστημονικής λεπτομέρειας - Τέχνη και Επανάσταση: η υπεράσπιση της εργατικής τάξης και της καλλιτεχνικής εργασίας - ο William Morris και το εργαστήρι των Arts and Crafts Movement. 

    Λέξεις κλειδιά: Κοινωνικός ρεαλισμός, Αγγλία.

  • 6. Μανέτ, Ιμπρεσιονισμός (Manet, Impressionism)

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Ο ζωγράφος της Μοντέρνας Ζωής - ο Μπωντλαίρ και η Νεωτερικότητα - ο Μανέτ και οι αμφισημίες της νεωτερικής εμπειρίας - Σκάνδαλο και σεξουαλικότητα: οι πολιτικές και επαγγελματικές ρήξεις με το παρελθόν και την ακαδημία - Σοκάροντας τους αστούς - Ολυμπία και Πρόγευμα στη Χλόη - η Σιωπή και οι αντινομίες της αστικής σχόλης: το Μπαρ στα Φολί Μπερζέ. 

    Λέξεις κλειδιά: Μπωντλαίρ, Νεωτερικότητα, Μανέτ. 

  • 7. Δημοσίευση Ιμπρεσιονισμού, Νεοιμπρεσιονισμός (Post Impressionism, Neo-impressionism)

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η Πρωτοπορία της Πρωτοπορίας - το Κάλεσμα στην Τάξη - Σύνθεση, Οργάνωση, Σταθερότητα, Βαρύτητα - Νεοιμπρεσιονισμός, οπτική μίξη, φωτεινότητα και σύγκρουση, διαίρεση και στίξη - η πολιτική του ατομισμού και της πολιτικής - αναψυχή, διασκέδαση, εμπορευματοποίηση και συναισθηματικές αντιφάσεις.

    Λέξεις κλειδιά: Πρωτοπορία, Νεοιμπρεσιονισμός.

  • 8. Σεζάν, Βαν Γκόγκ, Πρώιμος Εξπρεσιονισμός, (Cezanne, Van Gogh Early Expressionism)

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Σεζάν: Γεωμετρική Οργάνωση, Τάξη, Έμφαση στη Δόμηση του Οπτικού. Το Πείραμα της Νεκρής Φύσης: αποσταθεροποίηση, αποσυναρμολόγηση και αναδιάταξη της πραγματικότητας. 

    Βαν Γκόγκ: Παρατήρηση και Έκφραση, Αισθητηριακή Αντίληψη και Συναισθηματική Εμπλοκή, Προβολή του Εαυτού στον Κόσμο και ο Μόχθος της Ανάσυρσής του από αυτόν - Πάθος, Ισχυροποίηση-Ενεργοποίηση της εικόνας. Τεχνική: Χειρονομίες, Μάζα, Πυκνότητα και Υλικότητα της Ζωγραφικής Πράξης. Πολιτική και Εξπρεσιονισμός: κοινωνική κριτική και ουτοπία, ο ζωγράφος στο μεταίχμιο πολλαπλών αντιφάσεων

    Λέξεις κλειδιά:  Σεζάν, Βαν Γκόγκ, Εξπρεσιονισμός.

  • 9. Συμβολισμός (Symbolism)

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Γκωγκέν: η σταθεροποίηση και η οργάνωση του οπτικού και η αποσταθεροποίηση του νοήματος - το μυστικό/αινιγματικό θέμα και η καθαρή, ενιαία, αφηρημένη και διακοσμητική σύνθεση. Η κυρίαρχη παράμετρος του μοντερνισμού ολοκληρώνεται: επιπεδότητα.

    Πρωτογονισμός - Αποικιοκρατία - και η κριτική καταγγελία του δυτικού κόσμου.

    Λέξεις κλειδιά:  Γκωγκέν, Επιπεδότητα, Πρωτογονισμός, Αποικιοκρατία.

  • Βιβλιογραφία

    Προτεινόμενα συγγράμματα

    ** Stephen F. Eisenman, Thomas E. Crow et al., Nineteenth century art: A Critical History, New York: Thames & Hudson, 2010 

    ** Robert Rosenblum, Η. W. Janson, Art of the Nineteenth Century: Painting and Sculpture, London: Thames and Hudson, 1984 

    - Νίκος Δασκαλοθανάσης, Ο Kαλλιτέχνης ως Iστορικό Yποκείμενο από τον 19ο στον 20ό αιώνα, Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα, 2004 

    - Linda Nochlin, Realism, London: Penguin, 1990

    - Francis Frascina, Modernity and Μodernism : French Painting in the Nineteenth Century, New Haven and London: Yale University Press, in association with the Open University, 1993 (το βιβλίο και η σειρά στην οποία ανήκει εξετάζουν τα κινήματα της μοντέρνας τέχνης – τους καλλιτεχνικούς στόχους και το κοινωνικο-ιστορικό τους περιεχόμενο – με έναν εξαιρετικά προσεκτικό και κριτικό τρόπο)

    *** Εμίλ Ζολά, Κείμενα για την Τέχνη, Printa, 2003

    *** Charles Baudelaire, Αισθητικά δοκίμια, Αθήνα: Printa, c2005. 

    ** Rubin, James H., Ιμπρεσιονισμός, Αθήνα: Καστανιώτης, 1999. 

    Wiggins, Colin Μετεμπρεσιονισμός, Αθήνα: Δεληθανάσης-Ερευνητές: σε συνεργασία με τη Σχολή Καλών Τεχνών, Σικάγο, 1994.

    ** Richard Brettel, Modern Art 1851-1929: Capitalism and Representation, Oxford: Oxford University Press, 1999 

    *** David Irwin, Neoclassicism, London: Phaidon, 1997 (Αθήνα, Καστανιώτης, 1999) (διαβάστε ειδικά τα κεφάλαια 1, 2, 3, 6, 7, 9) 

    *** Νταβιντ Μπλέινυ Μπράουν, Ρομαντισμός, Αθήνα, Καστανιώτης, 2004 (αγγλική έκδοση 2001) (διαβάστε ειδικά τα κεφάλαια 1, 2, 3, 6, επίλογος)


    Έργα Αναφοράς 

    - Οι Μεγάλοι ζωγράφοι: τα Aριστουργήματα της Tέχνης, Αθήνα: Μέλισσα, 1977, τμ. 4-5 (σημαντικότατη πηγή εικόνων αλλά και περιεκτικών εισαγωγικών κειμένων για μερικούς από τους πιο αξιόλογους ζωγράφους που θα εξετάσουμε)

    - Jane Turner, Dictionary of Arts, 34 vols., New York, Grove, 1996 (χρησιμότατο έργο αναφοράς για όλες τα κινήματα, τους καλλιτέχνες, τα στυλ, τις έννοιες και τους όρους στους οποίους θα αναφερθούμε).