Περιγραφή θέματος

  • Γενικά

    Περί Μελαγχολίας

    Διδάσκων: Αναπλ. Καθηγητής Δημήτριος Κ. Καργιώτης

    • Περιγραφή μαθήματος

      Η μελαγχολία, η κατάσταση που προκύπτει από την μέλαινα χολή, βρίσκεται συνδεμένη με την καλλιτεχνική δημιουργία από την αρχαιότητα, ενώ καθίσταται ένας από τους μείζονες τρόπους της νεωτερικότητας, της οποίας η καθοριστική παρέμβαση του Μπωντλαίρ αποτέλεσε, εφεξής, θεμελιωτικό παράδειγμα. Στο μάθημα θα ανιχνεύσουμε διαφορετικές μορφές διαχείρισης του μοντέρνου αυτού τρόπου. Θα συζητήσουμε θεωρητικά κείμενα περί μελαγχολίας, ενώ συγχρόνως θα μελετήσουμε τις διαθλάσεις της στον Μπωντλαίρ, τους «καταραμένους» ποιητές, την παρακμή και τον αισθητισμό καταλήγοντας στην ελληνική εκδοχή των ρευμάτων αυτών που αποτέλεσε η γενιά του ’20.

    • Μαθησιακοί στόχοι μαθήματος

      Βασικός στόχος του μαθήματος είναι να παράσχει στους φοιτητές μια εποπτική εισαγωγή στην ιστορική εξέλιξη του θεωρητικού λόγου και των καλλιτεχνικών πρακτικών που σχετίζονται με το ζήτημα της μελαγχολίας.

    • Λέξεις κλειδιά

      Μελαγχολία, κατάθλιψη, πένθος, ακηδία, αταραξία, spleen, ιδιοφυία, ιδιοσυγκρασία, δημιουργικότητα.

  • 1. Εισαγωγή

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Εισαγωγή. Πρόγραμμα του μαθήματος. Διασάφηση εννοιών. Σημασιολογικό εύρος του όρου και ιστορικο-θεωρητική εισαγωγή στην εξέλιξη των περιεχομένων του από την Αρχαιότητα στην Αναγέννηση.

    Λέξεις κλειδιά: Ψυχική διαταραχή, διάθεση, ιδιοσυγκρασία, ιδιοφυία, δημιουργικότητα.

  • 2. Η μελαγχολία στην αρχαιότητα

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Το σύστημα των τεσσάρων χυμών και η αρχή της μίμησης. Σύντομη αναφορά στην κλασική γραμματεία (προσωκρατικοί, Ιπποκράτης, Πλάτωνας). Το ψευδο-αριστοτελικό πρόβλημα ΧΧΧ,1.

    Λέξεις κλειδιά: Αίμα, φλέγμα, κίτρινη χολή, μέλαινα χολή, ευκρασία, δυσκρασία, μανία.

  • 3. Η μελαγχολία στο Μεσαίωνα

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η θεολογία της αμαρτίας: Μελαγχολία και ακηδία στο χριστιανικό Μεσαίωνα. Θρησκευτική γραμματεία και εικονογραφία. Τα ανεπίτρεπτα συναισθήματα του Χριστιανισμού. Δάντης, Θεία Κωμωδία.

    Λέξεις κλειδιά: Ακηδία, tristitia.

  • 4. Η μελαγχολία στην Αναγέννηση

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η θεολογία της αμαρτίας: Μελαγχολία και ακηδία στο χριστιανικό Μεσαίωνα. Θρησκευτική γραμματεία και εικονογραφία. Τα ανεπίτρεπτα συναισθήματα του Χριστιανισμού. Δάντης, Θεία Κωμωδία.

    Λέξεις κλειδιά: Κρόνος, διττότητα, Μούσα, ιδιοφυία.

  • 5. Η μελαγχολία στο Μπαρόκ

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Το Μπαρόκ και η θεματική της ματαιότητας. Carpe diem, νεκρή φύση, memento mori.  Η συμφιλίωση με το θάνατο ως προτροπή και τρόπος ζωής. Inventio και imitatio.

    Λέξεις κλειδιά: Carpe diem, νεκρή φύση, memento mori.

  • 6. Το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Εκδοχές του θέματος της μελαγχολίας έτσι όπως το διαχειρίστηκαν ποιητικά ρεύματα στην Ευρώπη και την Ελλάδα το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα (ρομαντισμός, συμβολισμός, παρακμή, αισθητισμός, καθαρή ποίηση). Hoelderlin, Nerval, Mallarmé, Prudhomme, Παλαμάς, Γρυπάρης, Εφταλιώτης, Hérédia, Copée, Carducci, Régnier, Darío, Χατζόπουλος, Γρυπάρης.

    Λέξεις κλειδιά: Spleen, ιδανικό.

  • 7. Οι πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Η Γενιά του ’20 ως κατεξοχήν «μελαγχολική» ποιητική γενιά της παραδοσιακής ποίησης. Η μετακένωση των γαλλικών ρευμάτων στην Ελλάδα και το παράδειγμα του Καρυωτάκη και άλλων Ελλήνων «καταραμένων» ποιητών.

    Λέξεις κλειδιά: Γενιά του ’20.

  • Βιβλιογραφία

    Προτεινόμενα συγγράμματα

    • Αλεξάνδρα Ρασιδάκη, Περί μελαγχολίας, Αθήνα, Κίχλη, 2012

    Επιπλέον συνιστώμενη βιβλιογραφία και υλικό προς μελέτη

    • Αντίοχος, Λόγος 26, Περί Ακηδίας (PG, τ. 89, 1513d-1520a).
    • Αριστοτέλης, Μελαγχολία και ιδιοφυία. Το 30ό πρόβλημα, μτφ. Αλόη Σιδέρη, Άγρα, Αθήνα, 1998.
    • Αριστοτέλης, Μικρά Φυσικά, μτφ. Ν. Σωτηράκης και Α. Ευσταθίου, Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1954.
    • Burton Robert, Η ανατομία της μελαγχολίας, μτφ. Παναγιώτης Χοροζίδης, Ηριδανός, Αθήνα 2007-2011.
    • Dante Alighieri, Η Θεία Κωμωδία, μτφ. Ν. Καζαντζάκης, Αθήνα, 1962.
    • Εκκλησιαστής, Ματαιότης ματαιοτήτων, μτφ. Αλέξανδρος Ίσαρης, Ολκός, Αθήνα, 1993.
    • Foucault Michel, Η ιστορία της τρέλας, μτφ. Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Ηριδανός, Αθήνα, 1975.
    • Freud Sigmund, Δοκίμια μεταψυχολογίας, μτφ. Θεόδωρος Παραδέλλης, Καστανιώτης, Αθήνα, 1980.
    • Ιπποκράτης, Περί φύσιος ανθρώπου, στο Ιπποκράτης, Ιατρικά θέματα, τ. 2., μτφ. Δημήτρης Λυπουρλής, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη, 2000.
    • Kristeva Julia, Μαύρος ήλιος. Κατάθλιψη και μελαγχολία, μτφ. Πάνος Αλούπης, Καστανιώτης, Αθήνα, 2000.
    • Ρασιδάκη Αλεξάνδρα, Περί μελαγχολίας στη θεωρία, τη λογοτεχνία, την τέχνη, Κίχλη, Αθήνα, 2012.