Περιγραφή θέματος

  • Γενικά

    Νεοελληνική μεταπολεμική ποίηση: α΄ και β΄ μεταπολεμική γενιά


    Διδάσκουσα: Δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας,
    Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια Δέσποινα Παπαστάθη

    1


    • Περιγραφή μαθήματος

      Το μάθημα "Νεοελληνική μεταπολεμική ποίηση: α' και β' μεταπολεμική γενιά" αφορά το ποιητικό έργο δημιουργών που έγραψαν και δημοσίευσαν το έργο τους μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το πρώτο σκέλος του μαθήματος εξετάζει την ποιητική παραγωγή της «πρώτης μεταπολεμικής γενιάς» και το δεύτερο σκέλος επικεντρώνεται στους εκπροσώπους της «δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς». Στόχος του μαθήματος είναι να αναδειχθούν η σχέση της ποίησης με την ιστορία, καθώς και τα οριακά γεγονότα του μεταπολέμου (μεταπολεμική ανασυγκρότηση, εμφύλιος, δικτατορία) που σφραγίζουν τη λογοτεχνική γραφή, τόσο ειδολογικά όσο και ιδεολογικά. Ειδικότερα στο μάθημα θα παρουσιαστούν αναλυτικά η «κοινωνική ποίηση της δοκιμασίας», η νέο-υπερρεαλιστική ποίηση και η υπαρξιακή μεταφυσική ποίηση. Μέσα από αντιπροσωπευτικά κείμενα και συγγραφείς της περιόδου 1945-1974, θα εξεταστεί η «μεταπολεμικότητα» ως «δομή της αίσθησης», που ενσωματώνει βιωματικές εμπειρίες (το τραύμα της εμφύλιας μνήμης) και διαμορφώνει ταυτόχρονα τη μοντερνιστική ποιητική γλώσσα της περιόδου.

    • Μαθησιακοί στόχοι

      Στόχος του μαθήματος είναι η παρουσίαση των κύριων χαρακτηριστικών της νεοελληνικής μεταπολεμικής ποίησης και ειδικότερα της πρώτης και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς. Οι φοιτητές με την ολοκλήρωση του μαθήματος θα πρέπει:
      · να μπορούν να προσδιορίσουν το περιεχόμενο του όρου «γενιά» ως γραμματολογικό κριτήριο κατάταξης των συγγραφέων σε έναν ευρύ χώρο, όπως αυτός της μεταπολεμικής λογοτεχνίας
      · να έχουν εμπεδώσει τη συζήτηση που έχει γίνει από την κριτική για το αν νομιμοποιούμαστε να χωρίζουμε τη λογοτεχνία σε επιμέρους ενότητες και αν ναι με τι κριτήρια, ενώ θα πρέπει να γνωρίζουν τις αντιρρήσεις που έχουν διατυπωθεί από την κριτική για την κατάταξη των μεταπολεμικών ποιητών σε γενιές (πρώτη και δεύτερη)
      · να γνωρίζουν τα κριτήρια κατάταξης των ποιητών σε πρώτη και δεύτερη μεταπολεμική γενιά
      · να κατανοούν τους όρους που διέπουν τη σχέση της ιστορίας με την ποίηση και ειδικότερα τα γεγονότα της μεταπολεμικής ιστορίας που χαρακτηρίζουν τη λογοτεχνική γραφή, τόσο ειδολογικά όσο και ιδεολογικά
      · να αναγνωρίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γραφής των ποιητών της πρώτης και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, τις ποιητικές τάσεις και εκπροσώπους αυτών σε σχέση με τα ιστορικά συμφραζόμενα και την έννοια της «μεταπολεμικότητας»
      · να έχουν εμπεδώσει τη συζήτηση για τους ποιητικούς προγόνους και τα αισθητικά συμφραζόμενα της κάθε γενιάς
      · να εντοπίζουν τον διάλογο που συντελείται ανάμεσα στους ποιητές της κάθε γενιάς αλλά και ανάμεσα στις δύο γενιές της μεταπολεμικής ποίησης
      · να καταθέτουν ερμηνευτικές προτάσεις και να αναλύουν με όρους κριτικής ιστορικής ανάλυσης κείμενα ποιητών των δύο γενιών
      · να κάνουν συγκριτική ανάγνωση των ποιητών των δύο γενιών εντοπίζοντας σημεία που συγκλίνουν ή αποκλίνουν μέσα από την περιήγηση στις ψηφιακές πηγές να έχουν αναπτύξει δεξιότητες που σχετίζονται με τη χρήση νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση.

    • Λέξεις κλειδιά

      Μεταπολεμική ποίηση, πρώτη μεταπολεμική γενιά, δεύτερη μεταπολεμική γενιά, μεταπολεμικότητα, ποίηση της ήττας, μνήμη, νεοϋπερρεαλισμός, υπαρξισμός, πένθος, ελεγειακή τονικότητα, ειρωνεία, μετωνυμία, μεταφορά, ελεύθερος στίχος.

  • 1. Μιλώντας για τις γενιές – Νεοελληνική μεταπολεμική ποίηση

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Στον χώρο της λογοτεχνίας ένας συνηθισμένος τρόπος ταξινόμησης είναι η κατάταξη των εκπροσώπων της σε γενιές με βασικό κριτήριο την ηλικία τους, που σε ένα βαθμό προσδιορίζει και το περιβάλλον –κοινωνικό, ιδεολογικό– όπου διαμορφώθηκαν και τους εκφραστικούς τρόπους που ενστερνίστηκαν. Η κοινή ηλικία προδικάζει τις κοινές επιδράσεις, που δεν διαμορφώνουν μονάχα την προσωπικότητα του δημιουργού, αλλά και το έργο του, κι όχι μονάχα γιατί το λογοτεχνικό έργο έχει τη σφραγίδα του δημιουργού του, αλλά και γιατί ολοκληρώνεται μέσα στην επικοινωνία με τους άλλους. Θα μιλήσουμε για την πρώτη εμφάνιση του όρου «γενιά» και θα προσδιορίσουμε το περιεχόμενό του. Στη συνέχεια θα προχωρήσουμε σε περιοδολόγηση της νεοελληνικής μεταπολεμικής ποίησης σε πρώτη και δεύτερη γενιά και θα παρουσιάσουμε το περιεχόμενο του όρου «μεταπολεμικότητα».

    Λέξεις κλειδιά: Γενιά, μεταπολεμική ποίηση, πρώτη μεταπολεμική γενιά, δεύτερη μεταπολεμική γενιά.

  • 2. Πρώτη μεταπολεμική ποιητική γενιά

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Στην ενότητα αυτή θα μιλήσουμε για το ιστορικό πλαίσιο (Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος) που συνιστά το βιωματικό υλικό των ποιητών της λεγόμενης «πρώτης μεταπολεμικής γενιάς», το οποίο μετατρέπεται σε ποιητικό υλικό. Θα παρουσιάσουμε τα κριτήρια ένταξης των ποιητών στη γενιά. Η συζήτηση θα επεκταθεί πέραν από τις κοινές ιστορικές εμπειρίες και στις ανάλογες πολιτισμικές που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των ποιητών. Στο σημείο αυτό θα αναζητηθούν κοινά αισθητικά χαρακτηριστικά και ποιητικοί πρόγονοι των δημιουργών της γενιάς. Θα παρουσιαστούν οι τρεις τάσεις της ποίησης της γενιάς, η κοινωνική ποίηση της δοκιμασίας / η νέο-υπερρεαλιστική ποίηση / η υπαρξιακή μεταφυσική ποίηση, των οποίων θα προσδιορίσουμε το περιεχόμενο, τα θεματικά και ποιητικά μοτίβα, τους κύριους εκπροσώπους αλλά και τα περιοδικά εμφάνισης και έκφρασης αυτών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός πως ακόμα και στους πιο ερμητικούς, υπαρξιακούς ποιητές της γενιάς - ποιητές που δίνουν την εντύπωση πως το ιστορικό τραύμα της μνήμης του εμφυλίου τους άφησε αδιάφορους - εντοπίζουμε την ψυχική συμμετοχή στην κατοχική αντίσταση και στα τραγικά που ακολούθησαν. Για τον σκοπό αυτό θα μελετήσουμε αντιπροσωπευτικά κείμενα των Αλεξάνδρου, Σινόπουλου, Κύρου, Αναγνωστάκη, Κατσαρού, Σαχτούρη, Βακαλό, Κότσιρα, Δημάκη, Βαβούρη.

    Λέξεις κλειδιά: Πρώτη μεταπολεμική γενιά, ποίηση της ήττας, νεϋπερρεαλιστική ποίηση, υπαρξιακή ποίηση, Άρης Αλεξάνδρου, Τάκης Σινόπουλος, Κλείτος Κύρου, Μανόλης Αναγνωστάκης, Μιχάλης Κατσαρός, Μίλτος Σαχτούρης, Ελένη Βακαλό, Γιώργης Κότσιρας, Μηνάς Δημάκης, Σταύρος Βαβούρης.

  • 3. Δεύτερη μεταπολεμική ποιητική γενιά

    Περιγραφή θεματικής ενότητας: Δεύτερη μεταπολεμική ποιητική γενιά ή γενιά της στέρησης, γενιά του άγχους, γενιά των αποήχων. Θα μιλήσουμε για τον ρόλο του ιστορικού βιώματος ως προ-ποιητικό υλικό των δημιουργών, καθώς και για τα ληξιαρχικά δεδομένα της γενιάς. Η κριτική  έχει επισημάνει το γεγονός πως πρόκειται για ποιητές που διαφοροποιούνται αρκετά ο ένας από τον άλλο, εξαιτίας ανάμεσα στα άλλα και της απουσίας ενός περιοδικού (με λίγες εξαιρέσεις) που να εκφράζει το σύνολο αυτών. Ωστόσο, κοινή συνισταμένη όλων είναι ο συναισθηματικά και συγκινησιακά φορτισμένος λόγος μέσα από τον οποίο οι δημιουργοί κατορθώνουν και μιλούν τόσο για το δημόσιο όσο και για το ιδιωτικό, για το υπαρξιακό αλλά και το κοινωνικό. Εντοπίζουμε την ελεγειακή τονικότητα ως κυρίαρχη στη φωνή των ποιητών της γενιάς και γι’ αυτόθα μιλήσουμε για την ποιητική του πένθους, όπως αυτή διαμορφώνεται στη λογοτεχνία κατά το β΄ μισό του 20ου αι. υπό το πρίσμα των συγκλονιστικών γεγονότων που σχετίζονται με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και όσα ακολούθησαν. Θα παρουσιαστούν οι ποιητικές τάσεις της γενιάς με κριτήριο τη μεγαλύτερη, μικρότερη ή ακόμα και ανύπαρκτη σχέση και σύνδεση του έργου των δημιουργών με τη μνήμη του ιστορικού παρελθόντος, τα θεματικά και ποιητικά μοτίβα, καθώς και οι εκπρόσωποι αυτών. Για τον σκοπό αυτό θα μελετήσουμε αντιπροσωπευτικά ποιήματα των Μάρκογλου, Τσακνιά, Λεοντάρη, Δημουλά, Χριστιανόπουλο, Ασλάνογλου, Δαράκη και Αγγελάκη-Ρουκ. Τέλος, θα κάνουμε μια συγκριτική ανάγνωση των δύο γενιών εντοπίζοντας στοιχεία σύγκλισης ή απόκλισης με ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της σχέσης της ποίησης με την ιστορία.

    Λέξεις κλειδιά: Δεύτερη μεταπολεμική γενιά, ποίηση του πένθους, ελεγειακή τονικότητα, κοινωνικοί ποιητές, υπαρξιακοί ποιητές, ποιητές του ευπαθούς ψυχισμού, μνήμη, ειρωνεία, μετωνυμία, Πρόδρομος Μάρκογλου, Σπύρος Τσακνιάς, Βύρων Λεοντάρης, Κική Δημουλά, Ντίνος Χριστιανόπουλος, Νίκος -ΑλέξηςΑσλάνογλου, Ζέφη Δαράκη, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ.

  • Βιβλιογραφία

    Προτεινόμενα συγγράμματα

    • Αργυρίου Αλέξανδρος, «Σχέδιο για μια συγκριτική της μοντέρνας ελληνικής ποίησης», Διαβάζω, τχ. 22, Ιούλιος 1979, σσ. 28-52.
      -, «Εισαγωγή», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης, Αθήνα 2000, σ. 7-29.
    • Λεοντάρης Βύρων, «Η ακαταστασία της ελληνικής μεταπολεμικής ποίησης», Σημειώσεις, τχ. 24, Νοέμβριος 1984, σσ. 34-43.
      -, Η ποίηση της ήττας, Έρασμος, Αθήνα 1983.
    • Μαρωνίτης Δ.Ν., Ποιητική και Πολιτική Ηθική. Πρώτη Μεταπολεμική Γενιά. Αλεξάνδρου-Αναγνωστάκης-Πατρίκιος, Κέδρος, Αθήνα 1984.
    • Παπαγεωργίου Κώστας Γ., «Εισαγωγή. Η λογοτεχνική δεκαετία του 1960», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, Σοκόλης, Αθήνα 2002, σ. 11-104.
    • Παπαστάθη Δέσποινα, «Ποιητική του πένθους στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά», Φιλόλογος, τχ. 163, Ιανουάριος – Μάρτιος 2016, σ. 54-71.


    Επιπλέον συνιστώμενη βιβλιογραφία και υλικό προς μελέτη

    • Αγγελάτος Δημήτρης, «Σταύρου Βαβούρη: Πού πάει, πού με πάει αυτό το ποίημα», Περίπλους, τχ. 21-22, Άνοιξη-Καλοκαίρι 1989, σ.83-85.
      -, «Σταύρος Βαβούρης: Η κριτική δεν ήταν αμήχανη για τη δουλειά μου», Περίπλους, τχ. 23, Φθινόπωρο 1989, σ.171-176.
    • Αθανασόπουλος Βαγγέλης, Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ούαι., τ. Γ΄, Καστανιώτης, Αθήνα 2007.
    • Αμπατζοπούλου Φραγκίσκη, «Τα ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη: κάτι επικίνδυνα κομμάτια», η λέξη, τχ. 4-5, 1981, σ. 272-277.
    • Αράγης Γιώργος, «Εισαγωγή», στον τόμο: Ανέστης Ευαγγέλου, Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά (1950-1970), Ανθολογία, πρόλογος: Ανέστης Ευαγγέλου, εισαγωγή: Γιώργος Αράγης, Παρατηρητής, Θεσ/νίκη 1994, σσ. 24-57.
    • Αργυρίου Αλέξανδρος, «Σχετικότητα και χρησιμότητα των οριοθετήσεων», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης, Αθήνα 2000, σ. 620.
      -, «Το πνεύμα της πρώτης μεταπολεμικής ποιητικής μας γενιάς», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης, Αθήνα 2000, σ. 621.
      -, «Πολιτικά και αισθητικά συμφραζόμενα», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης, Αθήνα 2000, σ. 622-623.
      -, «Τρεις ποιητές και ένας κύκλος», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης, Αθήνα 2000, σ. 623.
      -, Μανόλης Αναγνωστάκης. Νοούμενα και υπονοούμενα της ποίησής του, Γαβριηλίδης, Αθήνα 2004.
    • Ασλάνογλου Νίκος-Αλέξης, «Ο δύσκολος θάνατος», στο: http://pleias.lis.upatras.gr/index.php/tram/article/view/155497/146345
      Αφιέρωμα στον Ντίνο Χριστιανόπουλο, Εντευκτήριο, τχ. 95, Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2011, σ. 7-176.
    • Βαρβέρης Γιάννης, «Πρίγκηψ και πτωχός», Διαβάζω, τχ. 367, Οκτώβριος 1996, σ.23-24.
    • Βαρίκας Βάσος, Η νεοελληνική κριτική για την ποίηση του Μηνά Δημάκη, Βάκων, Αθήνα 1966.
    • Beaton Roderick, Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία. Ποίηση και Πεζογραφία, 1821-1992, μτφρ. Ευαγγελία Ζούργου – Μαριάννα Σπανάκη, Νεφέλη, Αθήνα 1996.
    • Γαραντούδης Ευριπίδης, «Πάλι περί λογοτεχνικών γενεών», Εντευκτήριο, τχ. 9, Δεκέμβριος 1989, σσ. 118-122.
      -, «Επίμετρο», στον τόμο: Ανθολογία νεότερης ελληνικής ποίησης, 1980-1997. Οι στιγμές του νόστου, Νεφέλη, Αθήνα 1998, σσ. 194-202.
      -, «Εισαγωγή», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση του 20ου αι. Μια συγχρονική ανθολογία, επιμέλεια - ανθολόγηση: Ευριπίδης Γαραντούδης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2006, σσ. xi-xvii.
      -, «Η ποίηση του Πρόδρομου Μάρκογλου. Τα ποιήματα της πόλης και το βίωμα της εντοπιότητας», στο: http://www.diapolitismos.net/epilogi/viewkeimeno.php?id_atomo=11&id_keimeno=241.
      Γιακουμάκης Δημήτρης, Κάσσος Βαγγέλης, Κεφάλας Ηλίας, Χατζηβασιλείου Βαγγέλης, «Η γενιά των απόηχων (χαρτογράφηση της περιοχής των ποιητών της β΄ μεταπολεμικής γενιάς)», Νέες Τομές, τχ. 1, Άνοιξη 1985, σσ. 3-8.
    • Δάλλας Γιάννης, Μανόλη Αναγνωστάκη: ποίηση και ιδεολογία, Κέδρος, Αθήνα 2007.
      -, Ο ποιητής Μίλτος Σαχτούρης, Κέδρος Αθήνα 1997.
      Ζήρας Αλέξης, «Για τις λογοτεχνικές γενιές…», Γράμματα και Τέχνες, Απρίλιος 1983, τχ. 16, σ. 3.
      -, «Όρια και ορισμοί στην ποίηση της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης, Αθήνα 2000, σ. 627-629.
      -, Νεώτερη Ελληνική Ποίηση 1965-1980, Γραφή, Αθήνα 1979.
      -, «Ντίνος Χριστιανόπουλος», στο: Η ελληνική ποίηση, Ανθολογία – Γραμματολογία, Σοκόλης, Αθήνα 2002, σ. 108-115.
    • Ιλίνσκαγια Σόνια, Η Μοίρα μιας γενιάς: Συμβολή στη μελέτη της μεταπολεμικής πολιτικής ποίησης στην Ελλάδα, μτφρ. Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, Κέδρος, Αθήνα 19862.
    • Καγιαλής Τάκης, «Ποίηση, ιδεολογία και λογοτεχνική κριτική στην Επιθεώρηση Τέχνης», στον τόμο: Επιθεώρηση Τέχνης: Μια κρίσιμη δωδεκαετία, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1997, σσ. 47-67
    • Καραλής Βρασίδας, «Ο παράδεισος της μετωνυμίας», Διαβάζω, τχ. 356, Οκτώβριος 1995, σσ. 109-111.
    • Καρβέλης Τάκης, «Η ποίηση της «πολλαπλασιαστικής ευαισθησίας» και της «λυρικής αφαίρεσης»», Διαβάζω, τχ. 48, Δεκέμβριος 1981, σσ. 83-86.
    • Καρτσάκης Αντώνης, Μεταπολεμική κριτική και ποίηση. Ζητήματα αισθητικής και ιδεολογίας, Εστία, Αθήνα 2009.
    • Κάσσος Βαγγέλης, «Μια ανομολόγητη κοινότητα ποιητών (Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά), στον τόμο Πρακτικά έκτου συμποσίου ποίησης, Νεοελληνική μεταπολεμική ποίηση (1945-1985), επιμέλεια: Σωκρ. Α. Σκαρτσής, Γνώση, Αθήνα 1987, σσ. 309-322.
      -, Ασφυξία του βλέμματος. Σύγχρονη ελληνική ποίηση και ιδεολογία, Νέα Σύνορα, Αθήνα 1989
    • Καστρινάκη Αγγέλα, Η λογοτεχνία στην ταραγμένη δεκαετία 1940-1950, Πόλις, Αθήνα 2003.
    • Κεχαγιόγλου Γιώργος, «Θεματογραφία της πρώτης μεταπολεμικής ποιητικής γενιάς», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης, Αθήνα 2000, σ. 630-633.
    • Κόρφης Τάσος, «Ο ποιητής Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου», στο: http://www.ekebi.gr/magazines/flipbook/showissue.asp?file=9730&code=0813.
    • Κρανάκη Μιμίκα, «Φαινομενολογία της ‘γενηάς’», Αγγλοελληνική Επιθεώρηση, τ. 6ος, περίοδος Β΄, Χειμώνας 1953-54, σσ. 278-283.
    • Μέντη Δώρα, Μεταπολεμική πολιτική ποίηση. Ιδεολογία και ποιητική, Κέδρος, Αθήνα 1995.
    • Μερακλής Μ.Γ., «Γλώσσα-μορφή της πρώτης μεταπολεμικής ποιητικής γενιάς», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης, Αθήνα 2000, σ. 641-643.
      -, Σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. 1945-1980, Πατάκης, Αθήνα 1986.
      -, «Μηνάς Δημάκης: Στο σύνορο της ζωής και του θανάτου», Η λέξη, τχ. 105, 9-10/1991, σ.608-611.
    • Μικέ Μαίρη, Μεταμφιέσεις στη νεοελληνική πεζογραφία. 19ος-20ος αι., Κέδρος, Αθήνα 2001.
    • Μηλιώνης Χριστόφορος, Υποθέσεις, Καστανιώτης, Αθήνα 1983.
    • Μπακογιάννης Μιχ., Φιλοκύπρου Έλλη, «Κλείτος Κύρου: το εκκρεμές της ποιητικής φωνής», στο Νεοελληνική λογοτεχνία και κριτική: από τον Διαφωτισμό έως σήμερα, Σοκόλης- Κουλεδάκης, Αθήνα 2014, σ. 1040-1048.
    • Μπαλούμης Επαμ. Γ., «Η β΄ μεταπολεμική ποιητική γενιά. Συνιστώσες ωρίμανσης και έκφρασης», Νέες Τομές, τχ. 1, Άνοιξη 1985, σσ. 9-16.
    • Μπελεζίνης Αντρέας, «Γλώσσα-μορφή της πρώτης μεταπολεμικής ποιητικής γενιάς», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης, Αθήνα 2000, σ. 633-640.
    • Παπαγεωργίου Κώστας Γ., «Η λειτουργική διάσταση της στρατευμένης ποίησης», Διαβάζω, τχ. 40, Μάρτιος 1981, σ. 63-65.
    • Παπαθεοδώρου Γιάννης, «Τέχνη και δράση: οργανωτικά προβλήματα στον τομέα λογοτεχνών της ΕΔΑ (1962-1966), Αρχειοτάξιο, τχ.1, Ιούνιος 1999, σ. 46-49.
      -, «Η Φωνή και το Βλέμμα: η λογοκρισία στην επιστολογραφία των πολιτικών κρατουμένων», Αρχειοτάξιο, τχ. 5, Μάιος 2003, σ. 136-144.
      -, «Λογοτεχνία και ιδεολογία», Το Δέντρο, τχ. 117-118, Απρίλιος-Ιούνιος 2002, σ. 26-31.
    • Παπαστάθη Δέσποινα, «…μέχρι νεοτέρας φωτογραφίας: Ο ρόλος της φωτογραφίας στην ποίηση της Κικής Δημουλά», Διαβάζω, τχ. 510, Σεπτέμβριος 2010, σ. 30-34.
    • Σαββίδης Γ.Π., «Το στίγμα της πρώτης μεταπολεμικής ποιητικής γενιάς», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης, Αθήνα 2000, σ. 624-627.
    • Φάις Μισέλ, «Ο μακρύς μονόλογος του Μιχάλη Κατσαρού», Διαβάζω, τχ. 370, 1/1997, σ.104-119.
    • Φωστιέρης Αντώνης και Νιάρχος Θανάσης, «Σε β΄ πρόσωπο: Μια συνομιλία του Μιχάλη Κατσαρού με τον Αντώνη Φωστιέρη και τον Θανάση Νιάρχο», Η λέξη, τχ. 13, 3-4/1982, σ.225-230.
    • Χατζηβασιλείου Βαγγέλης, «Η ήττα πικρό εγερτήριο της ποίησης», Διαβάζω, τχ. 94, 1984, σ.69-70.
      -, «Τρεις θέσεις και μια άρνηση για την πολιτική ποίηση», Διαβάζω, τχ. 99, 1984, σ.58-60.

    • θέμα 5

      • θέμα 6

        • θέμα 7

          • θέμα 8

            • θέμα 9

              • θέμα 10